Yaren İNAN
Giriş
Mizaç, sosyallik (dışadönük veya utangaç), duygusallık (uyumlu veya hızlı tepki), aktivite seviyesi (yüksek veya düşük enerji), dikkat seviyesi (odaklanmış veya dikkati kolay dağılmış) ve süreklilik (kararlı veya kolay caydırılmış) gibi davranışsal özellikleri içerir. Bu örnekler, her biri belirli durumlarda avantajlı olabilen ortak özelliklerin bir spektrumunu temsil eder. Mizaç, özellikle yetişkinlik boyunca oldukça tutarlıdır.
Bir aile içindeki benzer mizaçlar, paylaşılan genetiğe ve bireyin yetiştirildiği çevreye atfedilebilir. Tek yumurta ikizi (DNA’larının %100’ünü paylaşan) ve ikiz olmayan kardeşleri (DNA’larının yaklaşık %50’sini paylaşan) içeren çalışmalar, genetiğin büyük bir rol oynadığını göstermektedir. Tek yumurta ikizleri diğer kardeşleriyle karşılaştırıldığında tipik olarak oldukça benzer mizaçlara sahiptir. Ayrı evlerde birbirinden ayrı yetiştirilen tek yumurta ikizleri bile bazı özellikleri paylaşır.
Bilim insanları mizacın %20 ile %60’ının genetik ile belirlendiğini öngörmektedir. Buna rağmen mizaç, açık bir kalıtım düzenine sahip değildir ve spesifik mizaç özellikleri veren spesifik genler yoktur. Bunun yerine, birçok (belki de binlerce) ortak gen varyasyonu (polimorfizm) mizacın bireysel özelliklerini etkilemek için birleşir. DNA dizilerini değiştirmeyen diğer DNA modifikasyonları (epigenetik değişiklikler) da mizaça katkıda bulunmaya meyillidir.
Geniş çaplı çalışmalar mizaçta rol oynayan birden fazla gen tanımladı. Bu genlerin çoğu beyindeki hücreler arasındaki iletişimde yer alır. Bazı gen varyasyonları mizaçla ilgili belirli özelliklere katkıda bulunabilir. Örneğin, DRD2 ve DRD4 genlerindeki varyasyonlar yeni deneyimler arama isteği ile ilişkilendirilmiş ve KATNAL2 gen varyasyonları öz disiplin ve özen ile ilişkilendirilmiştir. Bazı MAOA gen varyasyonları özellikle belirli ortamlarda içe dönüklüğe bağlanabilirken, PCDH15 ve WSCD2 genlerini etkileyen varyasyonlar sosyallik ile ilişkilendirilir. SLC6A4, AGBL2, BAIAP2, CELF4, L3MBTL2, LINGO2, XKR6, ZC3H7B, OLFM4, MEF2C ve TMEM161B gibi çeşitli genlerdeki varyasyonlar endişe veya depresyona katkıda bulunur.
Çevresel faktörler de gen aktivitesini etkileyerek mizaçta rol oynar. Olumsuz bir ortamda yetiştirilen çocuklarda (çocuk istismarı ve şiddet gibi), dürtüsel mizaç özellikleri riskini artıran genler açılabilir (etkinleştirilebilir). Bununla birlikte, olumlu bir ortamda (örneğin güvenli ve sevgi dolu bir evde) büyüyen bir çocuk, daha farklı bir gen grubu aktive olduğu için daha sakin bir mizacına sahip olabilir.
Okumalar İçin Diğer Bilimsel Makaleler:
- Bratko D, Butković A, Vukasović T. Heritability of personality. Psychological Topics, 26 (2017), 1, 1-24.
- Manuck SB, McCaffery JM. Gene-environment interaction. Annu Rev Psychol. 2014;65:41-70. doi: 10.1146/annurev-psych-010213-115100. PubMed: 24405358
- Power RA, Pluess M. Heritability estimates of the big five personality traits based on common genetic variants. Translational Psychiatry (2015) 5, e604; doi:10.1038/tp.2015.96; published online 14 July 2015. PubMed: 26171985 PubMed Central: PMC5068715
Kaynak: https://ghr.nlm.nih.gov/primer/traits/temperament
Görsel Kaynak: https://digitalage.com.tr/insan-dnasiyla-bilgisayar-hacklediler/
Editör: İrem Ezgi Ustaoğlu