Rumeysa Ekim
Giriş
Yaşlanma; canlı organizmalarda hücresel ve organ işlevlerinde zamana bağlı olarak, geri dönüşümü olmayan bozukluklara yol açan ve ölüme neden olan hasarların olduğu dejeneratif bir süreç olarak tanımlanmaktadır. Yaşlanma ile birlikte vücut, kendisine zararlı olan toksik maddelerden arınma işlemini eskisi gibi yapamaz, zararlı olan serbest radikaller vücutta artar, hücre ölümünde artış görülür ve yaşlanma sürecinde ilerleme olur.
Günümüzde de hala ön planda olan yaşlanmanın temeli tam olarak aydınlatılamamıştır. Ancak yaşlanmanın moleküler hasarla ortaya çıktığı hücre, doku ve organ fonksiyon bozukluğuna yol açtığı kabul edilmektedir.
Yaşlanmaya neden olduğu düşünülen bir çok teori öne atılmıştır. Bunlar üç gruba ayrılmaktadır:
- Ana Belirteçler: Genomik instabilite, proteostaz kaybı, epigenetik değişiklikler, telomer kısalması,
- Antagonistik Özellikler: Mitokondriyal disfonksiyon, hücresel yaşlanma ve dergüle besin algılama,
- Bütünleştirici Özellikler: Hücreler arası iletişimde değişiklikler ve kök hücre tükenmesi.
Yaşlanmadaki özellikler hücresel metabolizmadan etkilenmektedir. Bundan dolayı metabolizmanın nizamlı bir şekilde çalışmasını hedeflemek, insan sağlığını ve yaşamını uzatmaya özgü umut verici bir taktik olabilir. Yaşlanma teorilerinden mitokondriyal serbest radikal yaşlanma teorisi (MFRTA) son zamanlarda oldukça ilgi çekerek ön plana çıkmıştır. Bu teorinin ortaya atılmasının nedeni, oksijenin potansiyel olarak toksik bir madde olmasıyla alakalıdır.
Canlı sistemlerindeki serbest oksijen radikallerin veya reaktif olan oksijen türlerinin (ROT) en yaygın kaynağı oksijendir. Serbest radikallerin üretildiği kaynaklar vardır. Bu kaynaklar arasında en önemli olanı, oksijenin suya kadar indirgendiği mitokondrilerdir. Ancak bu esnada moleküler oksijen, hidrojen peroksit (Hֿ₂O₂), nitrik asit (NO), süperoksit (O₂ֿ ), hidroksil radikali (OH) gibi aşırı derecede reaktif olan oksijen metabolitlerinin üretimine neden olur. Ratlarda her gün bir hücreye hemen hemen 100.000 ROT saldırısı oluşabileceği söylenmiştir.
Mitokondride oluşan serbest radikaller karşılaştıkları herhangi bir molekülü okside etme yatkınlığındadır. Serbest radikaller ortaya çıkar çıkmaz; karbonhidratlara, lipitlere, proteinlere ve DNA’ya zarar vererek büyük oksidatif hasarlara neden olurlar. Sonuç olarak hücre ölümüne neden olurlar. Yaşla bağlantılı olarak, oksidatif stresin seviyesindeki artış; membran lipitlerininin peroksidasyonu ve oksidasyona uğramış proteinlerin birikimindeki artışlara da neden olmaktadır. Serbest radikallerin çoklu doymamış yağ asitleri ile tepkimeye girerek lipit peroksitleri meydana getirdiği ve bunların hücre yırtılmalarına neden olarak membran akışkanlığının ve elastikiyetinin geri dönüşümsüz hasarına yol açtığı söylenmiştir.
Son zamanlarda yapılan çalışmalarda, artmış serbest oksijen radikallerinin bir çok hastalığın fizyolojisi ve patofizyolojisinde rol aldığı bildirilmiştir. Yaşa bağlı olarak mitokondriyal DNA’daki hasarların artışı da elektron taşıma sisteminin elemanlarında anormalliklere neden olur. Bu birikimlerin sonucu olarak yaş arttıkça kalp, beyin ve iskelet kaslarında ATP üretiminin düştüğü ve buna bağlı olarak bir çok hastalığın meydana geldiği de görülmüştür.
Sonuç olarak; yaşlanma ve yaşa bağlı olan hastalıkların daha iyi anlaşılması için mitokondrilerde meydana gelen bozukluklar ve hücrelerde meydana gelen hasarların kontrollü bir şekilde yönetilmesi ve bağlantıların çözülmesi gerektiği vurgulanmaktadır.
Kaynaklar:
- Oksidatif Mitokondrial Hasar ve Yaşlanmadaki Önemi, Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi 2(2): 69-74, 2009, Ordu Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Zülal ATLI ŞEKEROĞLU, Vedat ŞEKEROĞLU.
- Yaşlanmanın Mitokondrial Bütünlüğünün Denetlenmesi, Adıyaman Üni. Sağlık Bilimleri Derg, 2018;4(1):680-705, Çukurova Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı, Yusuf DÖĞÜŞ, Mehmet Akif ÇÜRÜK.
- http://icontechjournal.com/index.php/iij/article/view/121/28
- http://193.140.22.72/xmlui/bitstream/handle/11421/869/149320.pdf?sequence=1&isAllowed=y
Görsel Kaynak: https://mad4modvintage.com/anti-aging-makeup/
Editör: Berfin Sucu