James Black Kimdir?

Giriş

Analitik farmakolojinin kurucusu olarak tanınan James Black, 1988 yılında Nobel Ödülüne layık görülmüştür. Kalp hastalıklarının tedavisinde kullanılan beta engelleyicileri ve mide ülseri tedavisinde kullanılan histamin antagonistlerini keşfetmiştir.

Black, tıbbi sorunlara tamamen yeni bir yaklaşımla bu güçlü ilaçları üretmiştir. Bu yeni yaklaşım sayesinde doğal molekülleri vücutta soruna sebep oldukları bölgede sentetik moleküller inşa edilerek engellemeyi başarmıştır.

Histamin antagonistleri ve beta engelleyicileri yirminci yüzyılın en önemli ilaçları arasında yer almaktadır. Beta engelleyicileri, iki yüzyıldır anjin tedavisinde kullanılan en iyi tedavi ve en büyük ilerleme olarak kayıtlara geçti ve milyonlarca insanın hayatını kurtaran bir mucize oldu.

Bilimsel isimleri propranolol ve simetidin olan bu ilaçlar, üretildikleri dönemin en çok reçete edilen ilaçları olarak tarihe geçtiler. Simetidin ise reçeteli satışı bir milyonu geçen ilk ilaç olarak tarihe geçti.

Erken Yaşamı

14 Haziran 1924 yılında İngiltere’nin Uddingston şehrinde, işçi sınıfı bir ailenin beş oğlundan dördüncüsü olarak doğmuştur.

Babası henüz 14 yaşındayken okulu bırakıp kömür madencisi oldu ve daha sonra gece okuluna giderek maden mühendisliği okudu.

Ailesi, James’in babasının maden ocağının müdürü olarak atandığı Fife’ye taşındıklarında James henüz bebekti.

James’in annesi bir vaftizciydi. Bu sebeple pazar günleri hem sabah hem de akşam ailecek ayinlere katılırlardı. Tam anlamıyla dindar bir evde büyümeyen James, şarkı söylemeyi çok severdi ve evlerinde sürekli bir enstrüman çalınırdı.

Birçok madenci gibi James’in babası da oğullarının onun izinden gitmesini istiyordu fakat oğulları iyi bir eğitim almaya ve kömür madenlerinden uzak durmaya karar vermişlerdi.

Okul Hayatı

Auchterderran İlköğretim Okulu’nda eğitimini tamamladıktan sonra Cowdenbeath Ortaokulu’na ve ardından Beath Lisesi’ne giden James, matematik öğretmeninin ondaki potansiyeli fark etmesinin üzerine 15 yaşında St. Andres Üniversitesi’nde rekabetçi giriş sınavlarına davet edildi. Bu durum büyük bir hevesle matematik ve müzik çalışmasının okul hayatını kolaylaştırdığını düşünen James’i oldukça şaşırtmıştı.

Tıp Eğitimi

Kardeşi William‘ın tıp kitaplarını karıştırması üzerine tıpa ilgisi artan James, sınavı geçtikten sonra St. Andrews Üniversitesi’nde tıp okumaya başladı.

Nazi Almanyası’nın saldırısı altında olan İngiltere’ye 1940 yılı ekim ayında gelen James, henüz 16 yaşındayken tıp eğitimine başladı. Birinci sınıfta halk bilgesi ve seçkin matematiksel biyolog Sir D’arcy Wentworth Thompson ile temas kuran James, seksenli yaşlarında büyük bir entelektüel olarak gördüğü Thompson’dan oldukça ilham aldı ve bu sayede tıp kurslarında yorulmadan çalışarak pek çok ödül aldı.

Hastane Doktorluğu Mu? – Hayır, Teşekkürler.

1946 yılında, 22 yaşındayken tıp eğitimini tamamlayıp diplomasını alan James, altı yıl eğitim aldığı halde dört yıl burs almıştı ve oldukça borçlanmıştı.

Hastanede görev yapan doktorların iyi para aldığını biliyordu fakat burada hastalara saygı olmadığını düşünüyordu. İşitme cerrahlarının hastalarına “10. yatakta duodenal ülseri” şeklinde hitap etmeleri onu hastane doktorluğundan uzaklaştırmıştı. Bunun üzerine St. Andrews Üniversitesi fizyoloji bölümünde araştırma asistanı olarak çalışmaya başlayan James, borçları nedeniyle daha fazla para kazanabileceğini düşündüğünden yurtdışında King Edward Üniversitesi’nde fizyoloji bölümünde hocalık yapmak için Singapur’a gitti.

Beta Engelleyicilerin İcadı

İlk Fikir

1950 yılında Birleşik Krallık’a borçsuz olarak dönen ve Glasgow Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi fizyoloji bölümünde bölüm başkalığına atanan James, gelecek dönemlerin ilaç buluşlarını etkileyen iki araştırma yaptı. Bunlar;

• Serotoninin mide asidi salgılanması üzerine etkileri ve
• Anjiadan muzdarip (yani daralmış koroner arterler) bireylerde kalbin durmasını önlemek amacıyla oksijen eldesinin nasıl artacağı

James, “kalbe giden oksijeni arttırmak yerine vücudun doğal adrenalinin etkilerinin azaltılması/ engellenmesiyle kalbin oksijen ihtiyacını azaltsak?” fikrinden oldukça ilham aldı.

Henüz bir tıp öğrencisiyken küçük bir trafik kazasında babasını kaybeden James, babasının kalp krizinden vefat ettiğini gördü. Babası da ajinadan muzdaripti ve kazadan sonra babasının vücuduna salınan adrenalinin kavga-kaçma etkisinin kalbinin durmasına ve ölmesine neden olup olmadığını merak etti.

Alfa ve Beta 

1948 yılında Raymond Ahlquist iki farklı tür adrenalin reseptörü olduğunu keşfetti ve bunlara alfa ve beta isimlerini verdi. Alfa ve beta reseptörlerinin her ikisi de hem kalp hem de çeşitli vücut hücrelerinde bulunur. Black, 1954 yılında Ahlquist’in makalesini okuyana kadar bu evrensel çalışması göz ardı etmişti.

Ahlquist’in adrenalin reseptörleri “kalbin oksijene olan ihtiyacını azaltabilir mi?” diye düşünen Black, bu reseptörleri eğer devre dışı bırakabilirse, kalbin adrenalini tanımayacağını ve oksijen ihtiyacını azaltabileceğini düşündü.

1956 yılında ise black;

• Kalbin kavga- kaçma modunu etkinleştirmeyecek kadar adrenalinden farklı,
• Adrenalin reseptörlerine bağlanmak için adrenalin benzeri ve adrenalini engelleyici özelliklerdeki molekülleri arıyordu.

Beta Engelleyici Bir Molekülün Sunumu

Moleküllerin sentezini veterinerlik fakültesinde yapamayacağını fark eden Black, 1958 yılında İngiltere’nin en büyük kimya şirketi ICI’ye fikrini sundu.

Kısa bir süre sonra Cheshire’de bulunan Alderley Park’ta yeni kurulan ICI Pharmaceuticals’da bir araştırma grubunun lideri oldu.

Black, tasarlayacağı ilaçlar için yeni yaklaşımlarda bulundu. Önceleri bilim insanları herhangi bir ilacın yararını görmek için çok farklı molekül türlerini tarıyorlardı fakat Black belirgin bir molekül üzerinde durdu.

Sonuçta propranolol 1962 yılında patent aldı ve 1964 yılında tıbbi kullanımı onaylandı.

 Beta Engelleyiciler Ne İçin Kullanılır?

Adrenalini engellemenin faydası sadece kalp hastalığı değildir. Beta blokerleri ayrıca şunlara yardımcı olur:

• tansiyonu düşürmek
• performans kaygısını azaltmak
• titremeleri azaltmak

Her yıl on milyonlarca beta bloker reçetesi yayınlanmaktadır.

Tagament: Dünyanın En Çok Reçetelenen İlacı

Engelleyici molekül arama ilkesi, Black’in çığır açan bir diğer ilacı, yani simetidini, bulmasını sağlamıştır. 1964-1973 yılları arasında çalıştığı Smith, Klein ve French’e geçtikten sonra yaptı.

Black, histamini taklit eden bir molekül arayışına girdi. Vücudumuzda doğal olarak ürettiğimiz histamin, mide ülserini kötü etkileyen mide asidi üretimini uyarır.

Histamin reseptörlerini inhibe etmenin bir yolunu bulabileceğini düşünen Black, bunu simetidin ile başardı. Tagament markası altındaki simetidin, 1 milyar dolardan fazla satılan ve o dönemin en çok reçetelenen ilacı oldu.

Moleküler Yapılar

Akademiye Geri Dönüş

1973 yılında kürsüsünü tamamen terk eden Black, işverenlerine milyarlarca dolar kar ettirmişti. Keşfettiği ilaçlar ona büyük bir servet getirmemişti, University College London’da Farmakoloji Başkanlığı, Welcome Research Laboratories’de Terapötik Araştırma Direktörlüğü, King’s College London’da Analitik Farmakoloji Profesörlüğü ve James Balck Vakfı’nda farklı araştırmaların yürütücüsü olarak çalışmıştır. 1992 yılında Dundee Üniversitesi’ne rektör olan Black, 2006 yılında görevinden istifa etmiştir.

Başarılar

1976: Lasker-DeBakey Klinik Tıbbi Araştırma Ödülü
1976: Royal Society’nin Seçilmiş Üyesi
1978: Mullard Ödülü
1979: Artois-Baillet Latour Sağlık Ödülü
1981: Kraliçe Elizabeth tarafından şövalye ilan edildi, Sir James Black oldu.
1982: Tıpta Kurt Ödülü
1983: Scheele Ödülü
1988: Nobel Tıp Ödülü
1997: Wellcome Gold Medal
2000: Liyakat Nişanı
2004: Kraliyet Madalyası

Kişisel Detaylar ve Son

1944 yılında St. Andrews’ta biyokimya öğrensi Hilary Joan Vaughan ile tanışan James, onu hayatında gördüğü en entelektüel kişi olarak tanımladı.

1946 yılında Hilary ile evlendiler ve 1951 yılında kızları Stephanie doğdu. 1986 yılında ise Hilary vefat etti.

1994 yılında Profesör Rona MacKie ile evlenen Black, 2002 yılında prostat kanseri olduğunu öğrendi. İki yıl yaşayacağı düşünülen James, dört kat daha uzun yaşadı ve 22 Mart 2010 tarihinde, 85 yaşında iken vefat ettiğinde kızı Stephanie, eşi Rona ve ikinci evliliğinden olan üvey evlatları hayattaydı.

Kaynak: https://www.famousscientists.org/james-black/

Görsel Kaynak: https://esmoa.org/piece/sir-james-w-black/

Editör: Sibel Öncel