Zona Hastalığı

İçindekiler

Tanım

Zona hastalığı (ayrıca herpes zoster olarak da bilinir), varisella zoster virüsü tarafından yapılan bir enfeksiyondan kaynaklanır. Bu yaygın virüs tüm vücudu kaplayan ciltte kaşınan benekler ile karakterize olan ve genellikle çocukluk ya da ergenlik döneminde oluşan suçiçeğine (ayrıca varisella olarak da bilinir) sebep olur.

Vücut ilk enfeksiyon ile savaştıktan sonra, varisella zoster virüsü kişinin hayatının kalanında sinir hücrelerinde kalır. Çünkü bu virüs T hücreleri olarak adlandırılan bağışıklık sistemi hücreleri tarafından kontrol edilir, çoğunlukla inaktiftir (durgun) ve genellikle sağlık problemlerine sebep olmaz. Ama bazı insanlarda, virüs tekrar aktif olur (yeniden etkinleşir) ve zona hastalığına sebebiyet verir. Zona hastalığı, çocuklukta nadir olmasına ve 50 yaştan sonra daha yaygın hale gelmesine rağmen her yaşta oluşabilir.

Zona hastalığı, vücudun her yerinde oluşabilmesine rağmen, en yaygınca gövdenin bir kısmındaki şiddetli ağrıyan, kaşınan ya da sızlayan döküntüler ile karakterizedir. Virüsün etkinleştirilmesi genellikle yalnız bir sinirde meydana gelir ve cildin bu sinirle bağlantılı bölgesinde zonanın semptomlarına yol açar. Göz ve gözü çevreleyen cilde bağlantılı sinir etkilendiğinde, hastalık oftalmik herpes zoster enfeksiyonu olarak adlandırılır. Zonanın vakaların yüzde 20’si olarak açıklanan bu formu, kalıcı görme bozukluğuna sebep olabilir.

Zona hastalığına sahip bazı bireyler, etkilenmiş bölgede döküntüler görünmeden biraz zaman önce zonklama ve sızlama hissederler. Su toplamış kabarcıklar döküntü bölgesinde oluşur, açılır ve birkaç günde kabuk bağlar. İyileşme genellikle 2-4 hafta sürer. Çoğu insan, nadir durumlarda tekrarlanabilmesine rağmen yalnızca bir zona vakası geçirir.

Zonaya sahip insanların yüzde 5 ila 20’sinde, şiddetli acı iyileşmeden sonra da devam eder, bu durum postherpetik nevralji (PHN) olarak bilinir. PHN zonanın en yaygın sorunudur. Bu durum ayrıca şiddetli kaşınma ve yumuşak dokunuş gibi normalde acıya sebep olmayacak şeylere karşı aşırı faal bir acı yanıtını (allodini) da içerebilir. PHN haftalarca, aylarca hatta yıllarca devam edebilir. Zonadan sonra PHN geliştirme olasılığı ve bunun şiddeti yaş ile birlikte artar. Zona ve PHN’den kaynaklanan acı günlük aktiviteleri bozabilir ve kişinin yaşam kalitesini düşürür.

Sıklık

Varisella zoster virüsü ile enfekte olmuş herkes zona hastalığını geliştirme riskine sahip olduğu için, bu hastalık nispeten yaygındır, özellikle yaşça büyük yetişkinlerde. Zona insanların yüzde 20 ila 30’unun hayatlarının bir bölümünde oluşur ve 80 yaşını geçmiş insanların yaklaşık yarısı zona geçirmiştir.

Zona riski etnik kökene göre dğişir. Hastalık ispanyol olmayan beyaz soydan insanlarda Afro-Amerikan soydan olanlara göre daha yaygındır. Bilinmeyen sebeplerden dolayı, kadınlar erkeklere göre zona geliştirmeye daha meyillidirler.

Amerika Birleşik Devletleri’nde, suçiçeğini önlemek için bir aşı 1995 yılında yapıldı. O zamandan beri, suçiçeği vakaları yüzde 76 ila 85 oranında azalmıştır. Doktorlar varisella zoster virüsü enfeksiyonunun azaltılmasının, aşılanan çocuklar yetişkin oldukça zona vakalarını azaltacağını zannetmektedirler; ama henüz bunu söylemek için çok erken.

Yetişkinler için zonaya ve onu izleyen PHN’ye karşı koruma sağlayacak aşılar 2006’dan itibaren kullanılmaktadır ve zona ile komplikasyonlarının vakalarını azaltacağı düşünülmektedir.

Nedenler

Zona hastalığının sebepleri karmaşıktır. Hastalığın gelişmesi yaş, sağlık ve genetiğin de dahil olduğu faktörler tarafından etkilenir.

Zona için en güçlü risk faktörü yaştır. Varisella zoster virüsü, bağışıklık sistemindeki özellikle virüsü diğer hücreleri enfekte etmekten uzak tutan T hücreleri tarafından kontrol edilir. İnsan yaşlandıkça, T hücrelerinin büyümesi ve bölünmesi (proliferasyon) düşürülerek virüsün tekrar aktif olmasına izin verecek şekilde bağışıklık sisteminin virüsü kontrol etme yeteneği azaltılır. T hücrelerini zayıflatan sağlık faktörleri de ayrıca varisella zoster virüsünün tekrar aktivasyonunu tetikleyebilirler. Mesela, multipl miyelom gibi kan kanserlerini tedavi etmek için kullanılan kemoterapiler gibi ilaçlar ya da nakil edilmiş bir organın reddedilmesini önleyen ilaçlar bağışıklık sistemini zayıflatır ve virüsün tekrar aktivasyonuna yol açabilir.

T hücrelerini enfekte eden ve öldüren insan immünyetmezlik virüsü (HIV) enfeksiyonu da ayrıca virüsün tekrar aktif olmasına izin verebilir. Ek olarak, bazı çalışmalar duygusal stres ve fiziksel travmanın da virüsün tekrar aktivasyonunda etkili olabileceğini ileri sürmektedir.

Genetiğin zonadaki rolü net değildir. Çeşitli çalışmalar hastalığı geliştiren bir aile üyesine sahip olmanın kişinin riskini artırdığını belirtir. Bu da diğer çalışmalar böyle bir bağlantı bulamamış olmasına rağmen paylaşılan genetik risk faktörünü ileri sürmektedir. Bağışıklık sistemini düzenlemeye yardımcı olan bazı genlerin zonanın ya da zonadan sonraki PHN’nin gelişmesi ile bağlantılı olduğu bazı çalışmalarda bulunmuştur. Özellikle PHN geliştirme riskinin, insan lökosit antijeni (HLA) kompleksi olarak adlandırılan bir gen ailesine ait olan genlerinin bazı değişkenleri tarafından arttırıldığı görünmektedir.

HLA kompleksi, bağışıklık sisteminin vücudun kendi proteinlerini virüs ve bakteri gibi yabancı istilacılar tarafından üretilen proteinlerden ayırmasına yardım eder. Bazı HLA varyasyonlarının zona gelişiminde ayrıca bir rolü olup olmadığı kesin değildir.

Kalıtım Modeli

Zona hastalığının kalıtım şekli belirsizdir. Zona geliştirmiş birinci dereceden bir akrabaya (ebeveynler ve kardeşler gibi) sahip olmanın hastalığı geliştirme riskini biraz arttırdığı görünmektedir. Fakat zona genel popülasyonda nispeten yaygındır, özellikle daha yaşlı yetişkinlerde, ve böylece bir ailede şans eseri birden fazla vaka görmek şaşırtıcı olmayacaktır.