in

X Kromozomuna Bağlı Adrenolökodistrofi

X Kromozomuna Bağlı Adrenolökodistrofi; Tanım, Sıklık, Nedenleri ve Kalıtım Modeli

İçindekiler

Tanım

X kromozomuna bağlı adrenolökodistrofi özellikle erkeklerde görülen bir genetik hastalıktır. Öncelikli olarak sinir sistemini ve her bir böbreğin üstünde bulunan küçük adrenal bezlerini etkiler. Bu hastalıkta beyin ve omurilikteki sinirleri saran zarın (miyelin) (Görsel 1) bozularak (demyelination) sinirlerin beyne bilgi aktarma yeteneğini azaltır. Ek olarak adrenal bezlerinin dış katmanındaki (adrenal korteks) bozulmalar bazı hormonların eksikliğine sebep olur (adrenokortikal yetmezlik). Adrenokortikal yetmezlik güçsüzlüğe, kilo kaybına, deri değişimlerine, kusma ve komaya sebep olabilir.

Görsel 1: Sinir Hücresi (Nöron)
Görsel 1: Sinir Hücresi (Nöron)

X kromozomuna bağlı adrenolökodistrofinin üç fraklı tipi vardır: çocukluk serebral form, Adrenomiyolinöropati, Addison hastalığı.

Serebral form X kromozomuna bağlı adrenolökodistrofiye sahip olan çocuklarda 4 ila 10 yaşları arasında davranış ve öğrenme bozuklukları görülür. İlerleyen zamanlarda semptomlar kötüleşir ve çocuklar okumada, yazmada, konuşulanları anlamada ve yazılı materyalleri karşılaştırmada güçlük çekebilirler. Serebral formun diğer belirti ve semptomları agresif davranışlar, görme güçlüğü, yutma güçlüğü, koordinasyon eksikliği ve bozulmuş adrenal bez fonksiyonudur.  Bu hastalığın ilerleme hızı değişkendir, ancak hastalık son derece hızlı da ilerleyebilir, genellikle birkaç yıl içinde hastalarda toplam sakatlık görülür. Bu tip hastalığa sahip insanların beklenen yaşam süresi belirti ve semptomların şiddetine ve hastalığın ne kadar  hızlı ilerlediğine bağlıdır. Serebral form X kromozomuna bağlı adrenolökodistrofiye sahip olan hastalarda genellikle semptomlar başladıktan birkaç yıl sonra ölüm gerçekleşir, fakat yoğun tıbbi destek ile yaşam süresi arttırılabilir.

Adrenomiyelonöropatinin belirti ve semptomları erken yetişkinlik ve orta yaş arasında görülür. Hastalarda bacaklarda ilerleyici sertlik ve güçsüzlük (paraparez), üriner ve genital (Görsel 2) sistem bozuklukları ve nadiren davranışlarda ve düşünme yeteneğinde değişiklikler görülür. Adrenomiyelinöropatinli hastaların çoğu adrenokortikal yetmezliğe de sahiptir. Bazı şiddetli efekte olan hastalarda beynin ve sinir sisteminin hasar görmesi erken ölüme yol açabilir.

Görsel 2: Erkek ve kadın üriner sistem
Görsel 2: Erkek ve kadın üriner sistem

X kromozomuna bağlı adrenolökodistrofinin semptomlarından sadece adrenokortikal yetmezliğe sahip olan insanlarda Addison hastalığı görülmektedir. Bu hastalarda adrenokortikal yetmezlik çocukluk ve yetişkinlik arasındaki her yaşta görülebilir. Bununla birlikte birçok efekte insanda adrenomiyelonöropati tipinin ek özellikleri orta yaşlarda görülür. Bu tip hastalığa sahip insanların beklenen yaşam süresi belirti ve semptomların şiddetine bağlı olmakla birlikte üç tip içerisinde tipik olarak en hafif olanıdır.

 Nadiren, X kromozomuna bağlı adrenolökodistrofinin belirtileri gençlikte ya da erken çocuklukta görülür. Ek olarak adrenokortikal yetmezliğe sahip hastalarda psikiyatrik rahatsızlıklar ve zihinsel işlev kaybı (demans) görülür. Bu hastaların farklı bir hastalığa mı yoksa daha önce tanımlanan hasatlık tiplerinden birine mi sahip olduğu belirsizdir.

Bu belirsiz sebepten dolayı X kromozomuna bağlı adrenolökodistrofinin farklı formları aynı aile içindeki bireylerde görülebilir.

Sıklık

X kromozomuna bağlı adrenolökodistrofinin dünya genelinde yaygınlığı 20,000 ila 50,00’de 1’dir. Tüm popülasyonlarda düşük bir sıklıkla meydana gelmektedir.

Nedenler

ABCD1 genindeki mutasyonlar X kromozomuna bağlı adrenolökodistrofiye yol açar. ABCD1 geni, uzun zincirli yağ asitlerinin (VLCFAs) peroksizoma taşınmasında görev alan adrenolökodistrofi proteininin (ALDP),  sentezinden sorumludur. Peroksizomlar (Görsel 3) uzun zincirli yağ asitleri de dahil olmak üzere birçok molekülü işleyen hücrelerdeki küçük keseciklerdir.

Görsel 3: Lizozomlar ve peroksizomlar
Görsel 3: Lizozomlar ve peroksizomlar

ABCD1 genindeki mutasyonlar ALDP’nin eksikliğine yol açar. Bu proteinin eksikliğinde uzun zincirli yağ asitlerinin taşınmasında bozukluklar meydana gelir ve vücutta anormal derecede fazla yağ birikimi görülür.  Uzun zincirli yağ asitlerinin birikmesi miyelin ve adrenal korteks için toksik olabilir. Uzun zincirli yağ asitlerinin birikmesinin beyinde miyelinlerin bozulmasına yol açan bir inflamasyonu tetiklediği araştırmalarla gösterilmiştir. Bu dokularda miyelinlerin bozulması X kromozomuna bağlı adrenolökodistrofinin semptom ve belirtilerinin görülmesine sebep olur.

Kalıtım Modeli

Hastalık, X kromozomuna bağlı olarak kalıtılır. Hastalığa yol açan gen her hücredeki iki X kromozomu üzerinden birinde bulunuyorsa X’e bağlı olarak tanımlanır. Erkekler bir X kromozomuna sahip olduklarından ABCD1 genindeki mutasyonlar X kromozomuna bağlı adrenolökodistrofiye yol açar. Kadınlar 2 X kromozomuna sahip olduklarından, X kromozomunun bir kopyasındaki ABCD1 genindeki mutasyonlar hastalığa yol açmaz fakat, mutasyonlu genin bir kopyasına sahip olan bazı kadınlarda hastalıkla ilişkili sağlık problemleri görülebilir. X kromozomuna bağlı adrenolökodistrofinin belirti ve semptomları kadınlarda erkeklere göre daha geç yaşlarda görülür. Kadınlarda genellikle adrenomiyelonöropati tipi hastalık görülür.

Bu Hastalığın Diğer İsimleri

  • Addison hastalığı ve serebral skleroz
  • melanodermik lökodistrofi
  • Schilder-Addison Kompleksi
  • Schilder hastalığı
  • Siemerling-Creutzfeldt hastalığı
  • X-ALD

Kaynak: https://ghr.nlm.nih.gov/condition/x-linked-adrenoleukodystrophy

Görsel Kaynak: https://www.sozcu.com.tr/2019/saglik/adrenolokodistrofi-ald-nedir-adrenolokodistrofi-nedenleri-belirtileri-ve-tedavisi-szcu2-3890830/

Editör: Meryem Melisa KAR

Ne düşünüyorsunuz?

3 Points
+ Oy - Oy

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir