X İlişkili Adrenolökodistrofi

İçindekiler

Tanım

X ilişkili adrenolökodistrofi (X Kromozomuna bağlı) başlıca erkeklerde meydana gelen bir genetik bozukluktur, çoğunlukla sinir sistemini ve her bir böbreğin üzerinde bulunan küçük adrenal bezleri etkiler. Bu hastalıkta, beyindeki ve omurilikteki sinirleri izole eden yağlı kaplayıcı (myelin) sinirlerin beyine bilgi iletme yeteneğini indirgeyen bozulmaya (demiyelinizasyon) yatkındır.

Buna ek olarak, adrenal bezlerin en dış katmanındaki hasar belli bir hormonun (adrenokortikal yetmezlik) eksikliğine sebep olur. Adrenokortikal yetmezlik güç kaybına , kilo kaybına, cilt değişiklikleri, kusma ve komaya neden olabilir. Üç ayrı X ilişkili adrenolökodistrofi türü vardır: çocukluk çağı serebral tipi, adrenomiyeloneuropati tipi ve Addison hastalığı adı verilen bir form.

X ilişkili adrenolökodistrofinin serebral formuna sahip çocuklar, öğrenme ve davranışsal problemleri 4 ve 10 yaşları arası deneyimlemeye başlar. Zaman geçtikçe, semptomlar ağırlaşır ve bu çocuklar daha fazla okuma, yazma, konuşmaları anlama ve yazılı materyalleri anlamada zorluk yaşayabilirler. Ayrıca serebral formun belirti ve semptomları, agresif davranışları, görme sorunlarını, çiğneme zorluğunu, zayıf koordinasyonu ve bozulmuş adrenal bez fonksiyonunu içerir.

Bu bozukluğun ilerleme hızı değişkendir, fakat oldukça hızlı olabilir, genelde birkaç yıl içinde tamamıyla sakatlığa neden olur. Bu tip bireylerin yaşam beklentisi, belirti ve semptomların şiddetine ve bozukluğun ilerleme hızına bağlıdır. X ilişkili adrenolökodistrofi serebral formuna sahip olan bireyler genel olarak semptomlar başladıktan birkaç yıl sonra hayatta kalırlar, ama yoğun tıbbi desteklerle daha uzun süre hayatta kalabilirler.

Adrenomiyeloneuropati tipinin belirti ve semptomları erken yetişkinlik ve orta yaş dönemlerinde görülür. Etkilenmiş bireyler bacaklarında ilerleyen sertlik ve zayıflık, güçsüzlük geliştirirler.(paraperez), üriner ve genital sistem bozukluklarını deneyimlerler ve genel olarak davranış ve düşünme kabiliyetinde değişiklikler göstermektedir. Ayrıca adrenomiyeloneuropati tipinden etkilenmiş çoğu insan adrenokotikal yetmezliğe sahiptir. Ağır olarak ettkilenmiş bazı bireylerin beyin ve sinir sisteminin hasar görmesi sonucu erken ölüme yol açar.

Yalnızca adrenokortikal yetmezlik semptomu görülen X ilişkili adrenolökodistrofi bozukluğuna sahip bireylerin Addison hastalığına sahip olduğu söylenir. Bu bireylerde, adrenokortikal yetmezlik çocukluk ve yetişkinlik arası herhangi bir zamanda başlayabilir. Her nasılsa, etkilenmiş bireylerin çoğu orta yaşlara geldiklerinde adrenomiyelonöropati tipinin ek özelliklerini geliştirir. Bu forma sahip bireylerin yaşam beklentisi, belirti ve semptomların şiddetine bağlıdır, ancak tipik olarak bu üç tipin en hafifidir.

Nadir olarak, X ilişkili adrenolökodistrofiye sahip bireyler ergenlik veya erken yetişkinlik dönemlerinde bu bozukluğun çoklu özelliklerini geliştirirler. Adrenokortikal yetmezliğe ek olarak bu bireyler genellikle psikiyatrik bozukluklara ve düşünsel işlev kaybına (demans) sahiptir. Bu bireylerin bu bozukluğun ayrı bir formuna ya da daha önce tanımlanmış tipin varyasyonuna mı sahip oldukları belirsizdir. Belirsiz nedenlerden dolayı, aynı aile içindeki etkilenen bireylerde X’e bağlı adrenolökodistrofinin farklı formları görülebilir.

Sıklık

X ilişkili adrenolökodistrofinin yaygınlığı dünya çapında 20.000 ila 50.000 kişide 1’dir. Bu durum, tüm popülasyonlarda benzer bir sıklıkta ortaya çıkar.

Nedenler

ABCD1 genindeki mutasyon, X ilişkili adrenolökodistrofiye neden olur. ABCD1 geni, çok uzun zincirli yağ asitleri (VLCFA’lar) adı verilen bazı yağ moleküllerinin peroksizomlara taşınmasında görev alan adrenolökodistrofi proteininin (ALDP) üretimi için gerekli talimatları sağlar, Peroksizomlar VLCFA’lar dahil olmak üzere, birden fazla molekül tipini işleyen hücre içinde bulunan küçük keselerdir. ABCD1 genindeki mutasyonlar ALDP’ nin eksikliği (yokluğu) ile sonuçlanır.

Bu proteinin eksikliğinde, VLCFA’ların taşınması ve bunun takibinde parçalanması bozulur, bu da vücutta bu yağların anormal derecede yüksek seviyelerine neden olur. VLCFA’ların birikmesi adrenal korteks ve miyelin için toksik olabilir. Araştırmalar, VLCFA’ların birikmesinin beyinde, miyelinin parçalanmasına sebep olabilecek inflamatuar bir cevabı etkilediğini göstermektedir. Bu dokuların yıkımı, X’e bağlı adrenolökodistrofinin belirti ve semptomlarına yol açar.

Kalıtım Modeli

X ilişkili adrenolökodistrofi, X’e bağlı bir modelde kalıtılır. Bozukluğa sebep olan mutant gen, her bir hücredeki iki cinsiyet kromozomundan biri olan X kromozomu üzerinde bulunuyor ise bu durum X’e bağlı kabul edilir. Sadece bir X kromozomu olan erkeklerde, her hücrede ABCD1 geninin değiştirilmiş bir kopyası X’e bağlı adrenolökodistrofiye neden olmak için yeterlidir. Dişilerin X kromozomunun iki kopyası olduğundan, her hücrede ABCD1 geninin değiştirilmiş bir kopyası genellikle X ilişkili adrenolökodistrofinin herhangi bir özelliğine neden olmaz; ayrıca, genin bir kopyasını değiştiren bazı dişiler bu bozuklukla ilişkili sağlık sorunlarına sahiptir. X’e bağlı adrenolökodistrofinin belirti ve semptomları kadınlarda erkeklerden daha geç yaşta ortaya çıkmaya yatkındır. Etkilenmiş kadınlar genel olarak adrenomiyeloneuropati formunun özelliklerini geliştirir.