Dilara Yerli
Genomik Baskı ve Uniparental Dizomi Nedir ?
Genomik baskı ve uniparental dizomi, bazı genetik koşulların nasıl kalıtsal olduğunu etkileyen faktörlerdir.
Genomik Baskı
İnsanlar genlerinin iki kopyasından bir kopyasını annelerinden ve diğer kopyasını babalarından miras alırlar. Genellikle her genin iki kopyası hücrelerde aktiftir, ya da ‘’açıktır’’. Fakat bazı durumlarda, iki kopyadan sadece biri normal olarak açıktır. Hangi kopyanın aktif olduğu ebeveyn kökenine bağlıdır. Bazı genler sadece kişinin babasından miras alındığında normal olarak aktiftir. Diğerleri sadece kişinin annesinden miras olarak alındığında aktiftir. Bu fenomen, genomik baskı olarak bilinir.
Genomik baskıya uğrayan genlerde, ebeveyn orijini genellikle yumurta ve sperm hücrelerinin oluşumu sırasında gen üzerinde işaretlenir. Bu damgalama işlemi metilasyon olarak adlandırılır. Metil grupları olarak adlandırılan küçük moleküllerin DNA’nın belirli bölümlerine bağlandığı bir kimyasal reaksiyondur. Bu moleküller, bir genin hangi kopyasının anneden hangi kopyasının babadan miras alındığını tanımlar. Metil gruplarının bağlanması ve ayrılması genlerin aktivitesini kontrol etmek için kullanılabilir.
İnsan genlerinin sadece küçük bir yüzdesi genomik baskıya maruz kalır. Araştırmacılar henüz neden bazı genlerin baskılı ve diğerlerinin baskılı olmadıklarından emin değiller. Araştırmacılar baskılı genlerin kromozomun aynı bölgesinde bir araya gelmeye eğimli olduğunu bilmektedirler. İnsanlarda iki büyük baskılı gen kümesi tanımlanmıştır. Biri kromozom 11’in kısa (p) kolunda (11p15 pozisyonunda), diğeri kromozom 15’in uzun kolundadır (15q11- 15q13 bölgesinde).
Uniparental Dizomi
Uniparental dizomi (UPD), bir kişinin bir ebeveynden bir kromozomun ya da kromozomun bir kısmının iki kopyasını aldığında ve diğer ebeveynden kopya almadığında meydana gelir. UPD, yumurta ve sperm oluşumu sırasında rastgele meydana gelebilir ya da erken fetal gelişimde ortaya çıkabilir.
Birçok durumda, UPD’nin sağlık ya da gelişim üstünde etkisi yoktur. Birçok gen baskılı olmadığından, bir kişinin her iki ebeveynden bir kopya yerine bir ebeveynden iki kopya alması önemli değildir. Fakat bazı durumlarda, genin anneden ya da babadan miras alınması fark yaratır. UPD’li bir kişi genomik baskıya maruz kalmış temel genlerin aktif kopyalarından yoksun kalabilir. Gendeki bu fonksiyon kaybı; gelişimde gecikme, zihinsel engellilik ve başka sağlık problemlerine sebep olabilir.
Bazı genetik hastalıklar, UPD’den ya da normal genomik baskının bozulmasından kaynaklanabilir. Kontrolsüz yeme ve obezite ile karakterize edilen Prader-Willi Sendromu, zihinsel engellilik ve konuşma bozukluğuna neden olan Angelman Sendromu en bilindik durumlar arasındadır. Bu bozuklukların her ikisine de UPD ya da kromozom 15’in uzun kolundaki genleri içeren baskıdaki diğer hatalar neden olabilir. Beckwith–Wiedemann Sendromu ( hızlandırılmış büyüme ve kanser tümörü riskinde artış ile karakterize edilen bir bozukluk), kromozom 11’in kısa kolundaki baskılı genlerin anormallikleri ile ilişkilidir.
Kaynak: https://ghr.nlm.nih.gov/primer/inheritance/updimprinting
Editör: Hazal Kalsın DEMİR