Sitosterolemi

İçindekiler

Tanım

Sitosterolemi; sebze yağlarında, fındıklarda ve diğer bitkisel gıdılarda bulunan yağlı maddelerin (lipitler) kan ve dokularda birikmesi durumudur. Bu lipitlere bitki sterolleri (fitosteroller) denir. Sitosterol normalden 30 ila 100 kat daha yüksek kan seviyesi ile bu rahatsızlıkta biriken birkaç sterolden biridir. Hayvansal ürünlerde bulunan benzer bir yağ maddesi olan kolesterol, sitosterolemi rahatsızlığı olan insanlarda hafiften orta derecesine yükselmiştir. Kolesterol seviyesi bazı etkilenen çocuklarda bilhassa yüksektir. Her nasılsa bazı sitosterolemi rahatsızlığı olan insanlar normal seviyede kolesterole sahiptir.

Bitki sterolleri vücut tarafından üretilmez, yiyeceklerin bileşenleri olarak vücuda alınırlar. Bazı etkilenen bireylerin açıkça semptomları olmasa da sitosteroleminin bulgu ve belirtileri, bitki sterolleri içeren besinler diyete dahil edildikten sonra genç yaşta ortaya çıkabilir.

Sitosterolemi rahatsızlığı olan insanlarda, arterlerde yağ tortularının birikimi (ateroskleroz) çocukluk kadar erken ortaya çıkabilir. Bu tortular arterleri daraltabilir ve sonunda kan akışını durdurabilir, kalp krizi riskini arttırabilir, felçlere ya da ani ölüme neden olabilir.

Sitosterolemi rahatsızlığı olan bazı insanlar çocukluktan itibaren ksantomlar olarak adlandırılan küçük sarımsı büyümeler geliştirir. Ksantomlar birikmiş lipitlerden oluşur ve herhangi bir yerde olabilir veya derinin altında, özgün olarak topuklarda, dizlerde, dirseklerde ve kalçalarda bulunabilirler. Ayrıca kemiklerle kasların birbirine bağlandığı yerler olan bantlarda (tendonlar) ortaya çıkabilir. Mesela eldeki tendonlar ve ayak topuğundan baldır kaslarına (aşil tendonu) bağlantı kuran tendon. Büyük ksantomlar acıya, hareket etmede zorluğa ve estetik sıkıntılarına neden olabilir.

Bitki sterol tortularından meydana gelen eklem sertliği ve acı sitosterolemi rahatsızlığı olan bireylerde ortaya çıkabilir. Daha az sıklıkta, etkilenen bireylerde kan anormallikleri görülür. Nadiren kan anormallikleri bu hastalığın tek bulgusudur. Kırmızı kan hücreleri vaktinden önce parçalanabilir. Bu durum kırmızı kan hücrelerinin eksikliğine (anemi) neden olur. Bu tür kansızlığa yıkımlı kansızlık denir. Etkilenen bireyler bazen stomatositler denilen anormal şekilli kırmızı kan hücrelerine sahip olabilir. Ek olarak, pıhtılaşmada görev alan trombositler denilen kan hücreleri anormal büyüklükte (makrotrombositopeni) olabilir.

Sıklık

Tıbbı literatürde sadece 80 ila 100 sitosterolemi rahatsızlığına sahip birey tespit edildi. Her nasılsa, araştırmacılar bu hastalığın büyük ihtimalle tam teşhis edilemediğine çünkü hafif vakaların sıklıkla tıbbi yardıma gelmediğine inanıyor. Araştırmalar yaygınlığın en azından 50.000 insanda 1 olduğunu öne sürüyor.

Nedenler

Sitosterolemi hastalığına ABCG5 veya ABCG8 genindeki mutasyonlar neden olur. Bu genler sterolin denilen bir proteinin iki yarımının yapımını sağlayan talimatları içerir. Bu protein insan hücreleri tarafından kullanılamayan bitki sterollerini ortadan kaldırmayla uğraşır. Sterolin maddeleri hücre zarları boyunca taşıyan bir taşıyıcı proteindir. Çoğunlukla bağırsaklarda ve karaciğerde bulunur. Besindeki bitki sterolleri bağırsak hücrelerine alındıktan sonra, sterolin taşıyıcılar bu sterolleri bağırsak yoluna geri pompalarlar, emilimi azaltırlar. Karaciğerdeki sterolin taşıyıcılar bitki sterollerini bağırsaktan salınan safra sıvısına pompalarlar. Bağırsakta, bitki sterolleri dışkı ile ortadan kaldırılır. Bu süreç çoğu diyetsel bitki sterollerini kaldırır ve bu maddelerin yaklaşık yüzde 5’inin kan dolaşımına geçmesine izin verir. Sterolin ayrıca kolesterol seviyesinin düzenlenmesine benzer şekilde yardımcı olur; normalde diyetteki kolesterolün yüzde 50’si vücut tarafından emilir.

Sitosterolemiye neden olan ABCG5 veya ABCG8 genindeki mutasyonlar kusurlu sterolin taşımasına ve bitki sterollerinin ve kolesterolün, daha az bir seviyede, ortadan kaldırılmasında zayıflamaya neden olur. Bu yağlı maddeler arterlerde, deride ve diğer dokularda birikir, aterosklerosis, ksantoma ve sitosteroleminin fazladan bulgu ve belirtilerine neden olur. Kırmızı kan hücrelerindeki aşırı bitki sterolleri, örneğin sitosterol, hücre zarlarını sert ve kırılmaya yatkın yaparlar. Bu durum yıkımlı kansızlığa yol açar. Trombositlerin ve kırmızı kan hücrelerinin zarlarındaki yağ bileşenlerinin değişmesi bazen sitosterolemide ortaya çıkan diğer kan anormalliklerinin açıklaması olabilir.

Kalıtım Modeli

Bu hastalık otozomal çekinik düzen olan her hücrenin mutasyona uğrayan genin iki kopyasının da bulunduğu durumda kalıtsaldır. Otozomal çekinik durumundaki bir bireyin ebeveynlerinin her biri mutasyona uğramış genin birer kopyasını taşırlar, lakin tipik olarak bu hastalığın bulgu ve belirtilerini göstermezler.