Kalıtsal Serebral Amiloid Anjiyopati

İçindekiler

Tanım

Kalıtsal serebral amiloid anjiyopati, ilerleyici zihinsel işlev kaybına, inmeye ve farklı nörolojik problemlere sebep olabilen bir durum olarak ifade edilir. Bu hastalık yetişkinlik döneminin ortalarında başlayarak etki etmektedir. Nörolojik gerileme nedeni ile bu hastalığın altmışlı yaşlarda ölümcül olduğu söylenebilir. Fakat meydana gelen belirtilere göre bu hastalığın hangi yaşlarda ölümcül olduğu değişmektedir.

Hastalığa sahip bazı kişilerde daha uzun süre yaşama olayı görülse de etkilenen bireylerin büyük bir kısmında, hastalığın belirtileri ve semptomları ortaya çıktıktan sonraki 10 yıl içinde ölümler gerçekleşmektedir.

Kalıtsal serebral amiloid anjiyopati hastalığının birçok türü bulunmaktadır. Bu türler genetik nedenlerden, ortaya çıkan belirtiler ve semptomlardan dolayı farklılıklar göstermektedir. Kalıtsal serebral amiloid anjiyopatinin çeşitli türlerinin isimlendirilmesi ilk teşhis edildikleri bölgeler ile yapılır. Bahsetmiş olduğumuz kalıtsal serebral amiloid anjiyopatinin türlerine Hollanda tipi, Flaman, İtalyan tipi, Piemonte tipi, İzlanda tipi, Arktik tipi ve Danimarka tipi örnek verilebilir.

Kalıtsal serebral amiloid anjiyopatinin en yaygın türü Hollanda tipidir. Bu türde ilk belirti felçtir. Ayrıca, bu hastalığa sahip olan bireylerin yaklaşık olarak üçte birinde ölüm görülmektedir. Bunun yanı sıra, hayatta kalan hastalarda bunamalar ve tekrarlayan felçler meydana gelmektedir. Hollanda tipi kalıtsal serebral amiloid anjiyopatiye ve bir veya birden fazla gerçekleşen inmelere sahip bireylerin yaklaşık yarısında tekrarlayan nöbetler (epilepsi) olmaktadır.

Diğer türlerden olan Flaman ve İtalyan tipi kalıtsal serebral amiloid anjiyopatiye sahip bireylerde, tekrarlayan inmelere ve bunamaya yatkınlık görülmektedir. Piemonte tipine sahip olan bireyler ise hareket bozukluğu, bir yada daha fazla inme meydana gelme, karıncalanma (parestezi) ve bunama gibi belirtilere sahiptirler.

İzlanda kalıtsal serebral amiloid anjiyopati tipinin ilk belirtisi inme ve ardından takip eden bunamadır. Bu tür için diğer türlere kıyasla daha erken ortaya çıkmakta ve ilk gerçekleşen inme olayı yaklaşık olarak yirmili veya otuzlu yaşlarda görülmektedir.

Kalıtsal serebral amiloid anjiyopatinin Arktik türüne sahip olan kişilerde inmeler nadir görülmektedir. Bu türde genellikle ilk işaret olarak hafıza kaybı ve ardından şiddetli bunama ile birlikte ilerlemektedir. İnme olayları Iowa tipi bireylerde de nadir olmakla birlikte bu türde hafıza kaybı, kişilik değişimleri, istemsiz kas seğirmeleri (miyoklonus), kelime ve söz üretimi problemleri görülmektedir.

Kalıtsal serebral amiloid anjiyopatinin iki türü olan ailesel İngiliz bunamasında ve ailesel Danimarka bunamasında, bunamalar ve hareket problemleri görülmektedir. Buna ek olarak, bu türlerde inme olayı nadirdir. Ayrıca İngiliz türünden farklı olarak Danimarka türünde, göz merceğinde bulanıklık veya sağırlık görülebilmektedir.

Sıklık

Kalıtsal serebral amiloid anjiyopatinin yaygınlığı bilinmemekle birlikte Hollanda tipinin bilimsel literatür tarafından bildirilen 200’den fazla etkilenen birey sayısı ile bu hastalığın en yaygın türü olmuştur.

Nedenler

Kalıtsal serebral amiloid anjiyopatinin sebebi belirli genlerdeki meydana gelen mutasyonlardır. Bu hastalığın türlerine göre gen mutasyonları farklılık göstermektedir. Bu gen mutasyonları APP, CST3 ve ITM2B olarak bilinmektedir.

APP genindeki mutasyonlar, kalıtsal serebral amiloid anjiyopatinin en yaygın nedeni olmaktadır. Kalıtsal serebral amiloid anjiyopatinin türleri bakımından APP gen mutasyonları, Hollanda, İtalya, Arktik, Iowa, Flaman ve Piemonte türlerine neden olmaktadır. Bu gen, beyin ve omurilik (merkezi sinir sistemi) dahil olmak üzere birçok doku ve organda mevcut olan ve de ‘amiloid öncü protein’ adı verilen proteini yapmak için talimatlar sağlaması yönünden önemli bir gendir. Bu proteinin kesin işlevi tam olarak bilinmemektedir. Ancak araştırmacılar tarafından yapılan bazı tahminlere göre bu proteinlerin, hücrelerin yüzeyindeki diğer proteinlere bağlanabileceği veya hücrelerin birbirine bağlanmasına yardımcı olabileceği yönünde çıkarımlar mevcuttur. Buna ek olarak, APP geni yardımı ile yapılan amiloid öncü proteini, beyindeki sinir hücrelerinin (nöronlar) gelişiminde ve korunmasında önemli bir role sahiptir.

CST3 genindeki mutasyonlar, kalıtsal serebral amiloid anjiyopatinin türleri bakımından İzlanda tipine neden olmaktadır. CST3 geni, diğer proteinleri parçalamak için ayıran ve de katepsin olarak bilinen enzimlerin aktivitesini engelleyen cystatin C adı verilen proteini yapmak amacıyla talimatlar sağlamaktadır. Bahsedilen cystatin C, kan gibi biyolojik sıvılarda bulunmakla birlikte özellikle beyni ve omuriliği (beyin omurilik sıvısı veya CSF) çevreleyen ve koruyan sıvıda yüksek oranda bulunmaktadır.

ITM2B geni, tüm dokularda bulunan bir proteini üretmek için talimatlar sağlaması bakımından önemlidir. ITM2B genindeki mutasyonlar, ailevi İngiliz ve Danimarka bunamasına neden olmaktadır. ITM2B proteininin işlevi belirsiz olmakla birlikte hücresel faaliyetlerde rol oynadığı düşünülmektedir. Hücresel faaliyetler açısından hücrelerin kendi kendini yok etmesini (apoptoz) tetiklemede ve hücrelerin çok hızlı veya kontrolsüz bir şekilde büyümesini ve bölünmesini önlemede rol oynadığı yönünde çıkarımlar vardır. Bu çıkarımlara ek olarak, ITM2B proteini, amiloid öncü proteininin işlenmesi sürecine dahil olabilir.

APP, CST3 ve ITM2B genlerindeki mutasyonlar normalinden daha az sabit olan ve birbirleriyle kümelenme eğilimi gösteren proteinlerin üretiminde rol oynamaktadırlar. Bahsedilen birbirleri ile kümelenmiş proteinler, beyinin belirli bölgelerinde ve kan damarlarında amiloid birikintileri adı verilen protein grupları oluşturmaktadır. Plaklar olarak da ifade edilen amiloid birikintilerinin, beyin hücrelerine zarar vermesi ve bunun sonucunda hücre ölümlerine neden olması dolayısıyla beyinin çeşitli bölgelerini tahrip ettiği için beyine olumsuz etkileri bulunmaktadır. Kalıtsal serebral amiloid anjiyopatiye sahip olan bireylerde meydana gelen beyin hücresi kayıpları nöbet geçirmelere, hareket anormalliklerine ve diğer nörolojik sorunlara neden olabilmektedir.

Kan damarlarındaki amiloid plaklar, kan damarlarının esneklik kazanmasına sebep olan kas liflerinin ve elastik liflerin yerini alarak onların zayıflamasına neden olurlar. Bu zayıflık nedeni ile kırılmaya yatkınlık olması ve beyindeki bir kan damarının kırılması ile birlikte beyinde kanama (hemorajik inme) olayı meydana gelmesi beyin hasarına ve bunamaya yol açabilmektedir.

Kalıtsal Serebral Amiloid Anjiyopati - foto 1 — *Görsel: Alila Medical Media.* *Beynin çizimi beyne kan sağlayan damarları gösteriyor. Bir damarda anevrizma oluşabilir. Anevrizmanın kırılması veya yırtılması hemorajik inmeye neden olur.*

Kalıtım Modeli

APP, CST3 ve ITM2B gen mutasyonları sonucu meydana gelen kalıtsal serebral amiloid anjiyopati, otozomal dominant bir modelde kalıtılır. Otozomal dominant bir model ile kalıtılması, bu hastalığın olması için her hücrede değişmiş genin bir kopyasının bulunması yeterli olduğunu ifade etmektedir. Bunun yanı sıra ailelerinde hastalık öyküsü olmayan bireylerde meydana gelen kalıtsal olmayan serebral amiloid anjiyopati formuda bulunmaktadır. Bahsedilen kalıtsal olmayan serebral amiloid anjiyopati formunun nedenleri bilinmemekle birlikte bu durum seyrek görülen olarak tanımlanmakla beraber kalıtsal özelliğe sahip değildir.