Meryem Melisa KAR
İçindekiler
Coronavirüs, Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi’ne (CDC) göre, nezle gibi solunum yolları rahatsızlıklarına neden olabilen bir büyük bir virüs ailesidir. Çoğu insan, hayatlarının belli bir noktasında Coronavirüs’üne yakalanır, fakat semptomlar genellikle hafif veya orta derecededir. Bazı vakalarda, virüsler pnömoni ve bronşit gibi alt solunum yolu rahatsızlıklarına sebebiyet verebilir.
Bu virüsler, genellikle dünya genelinde hayvanlar arasında yaygındır, fakat bu virüsün, sadece bir avuç insanı etkilediği bilinmektedir. Coronavirüsler, nadiren evrim geçirebilir ve hayvanlardan insanlara geçebilir. Orta Doğu Solunum Sendromu Coronavirüs (MERS-CoV) ve Şiddetli Akut Solunum Sendromu Coronavirüs (SARS-CoV) olarak bilinen, coronavirüslerle ilgili olan bu durum, her iki virüstenden de daha ciddi semptomlara neden olduğu bilinmektedir.
Virüs, Wuhan’daki yerel bir deniz ürünleri ve hayvan pazarını (Huanan deniz ürünleri pazarı da denir) ziyaret eden insanlarda ilk kez çıktığından beri, yetkililer sadece hayvanlardan insanlara geçtiğini söyleyebildi. Ancak, yeni bir çalışmada araştırmacılar, 2019-nCoV’un genetik dizisini, viral dizilerin bir kütüphanesinde karşılaştırdılar ve en yakın ilişkiye sahip olan virüslerin, yarasaların sebebiyet verdiği iki Coronavirüs olduğunu buldular; bu Coronavirüslerin her ikisi de genetik dizilimlerini %88 oranında 2019-nCoV ile paylaştı.
Bu sonuçlara bağlı kalarak, yazarlar, 2019-nCoV’a olası ihtimalle yarasaların sebebiyet verdiğini söyledi. Ancak, Huanan deniz ürünleri pazarında hiç yarasa satılmadı, bu da, henüz tanımlanamayan bir başka hayvanın, virüsü insanlara iletmek için bir tür basamak taşı olarak hareket ettiğini göstermektedir.
Bir önceki çalışmaya göre, Huanan deniz ürünleri pazarında, 2019-nCoV olası bir kaynağı olarak satılan yılanlar öne sürüldü. Ancak, bazı uzmanlar, Coronavirüslerin, yılanları etkileyip etkilemeyeceğinin belirgin olmadığını söyleyerek çalışmayı eleştirdiler.
Ne virüs, ne de virüsün neden olduğu hastalık henüz resmi bir isme sahip değildir. Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO), isim için Dünya Hayvan Sağlığı Örgütü (OIE) ve Gıda ve Tarım Örgütü’nden (FAO) onay alması gereklidir. WHO’ya göre, virüsün resmi isminin son kararını Uluslararası Virüs Taksonomisi Komitesi verecektir.
Yeni bulaşıcı insan hastalıklarının isimlendirilmesi için kuruluşun en iyi çalışmasına göre WHO, coğrafi konumlardan, insanlardan, türlerden veya hayvan veya yiyecek sınıflarından sonra yeni virüslere isim koymayı teşvik etmemektedir. Aksine, WHO,”solunum hastalığı” ve “nörolojik sendrom” gibi bir hastalığın tanımlayıcı terimlerinin yanı sıra, “şiddetli” veya “ilerleyici” kullanımını teşvik etmektedir. Eğer bir patojen biliniyorsa, kuruluş, hastalığın isminin bir parçası olarak kullanılması gerektiğini söylüyor.
CDC’ye göre, virüsün, Çin’in birçok yerinde ve diğer bazı ülkelerde, insandan insana yayıldığı bildirilmektedir. CDC, 30 Ocak tarihinde, ABD’de insandan insana yayılan ilk vakayı tespit etti. 2 Şubat itibariyle Times Gazetesi, ABD, Tayland, Tayvan, Almanya, Vietnam, Japonya ve Fransa’da yaşayan, son zamanlarda Çin’e seyahat etmemiş bireyleri içeren vakalar raporlamıştır.
Bir kişinin virüse nasıl yakalanacağı konusunda CDC, insan Coronavirüs’lerinin en çok etkilediği bir kişi ile diğerleri arasında şu yollarla yayıldığını söylüyor:
- hava yolu (öksürük veya hapşırık viral parçacıklardan)
- yakın kişisel temas (dokunmadan veya el sıkışmadan)
- üzerinde viral parçacıklar bulunan bir nesne veya yüzey yoluyla (sonra ellerinizi yıkamadan önce ağzınıza, burnunuza veya gözlerinize dokunmak)
- nadiren dışkı kirlenmelerinden
Filipinler Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı’na göre, Filipinlerde yaşayan 44 yaşındaki bir erkek, yeni Coronavirüs’ten etkilenen ve Çin dışındaki virüse bağlı olarak bilinen ilk ölümü yaşayan ikinci kişi oldu.
Bu Virüs Pandemiye Nasıl Neden Olur?
LiveScience, bu virüsün ya da herhangi bir şeyin, insanlarda bir pandemiye yol açması için, insanları etkili bir şekilde etkilemek, insanlarda çoğalmak ve daha sonra insanlar arasında kolay bir şekilde yayılmak gibi, üç şey yapması gerektiğini daha önceden bildirmiştir. Şu anda, virüsün insandan insana ne kadar kolay yayıldığı belirgin değildir.
Virüsün ne kadar kolay yayıldığını belirlemek için bilim insanlarının “temel üreme numarası ve R0 (r-nought olarak telaffuz edilir)” olarak bilinen şeyi hesaplamaları gerekmektedir. Ocak ayında yayınlanan bir çalışmada, LiveScience tarafından bildirilen bu hesaplama, virüs bulaşmış tek bir kişiden virüsü yakalayan ortalama insan sayısının bir tahminidir. New England Tıp Dergisi’nde (NEJM) ayın 29’unda, yeni Coronavirüs için R0 değerinin 2.2 olduğunu tahmin etti, yani bu durum, enfekte olmuş her kişi virüsü ortalama 2.2 kişiye yaydığı anlamına gelmektedir. Bu durum, R0 değerini 2 ve 3 arasına yerleştirmiş olan önceki tahminlere benzer. (Karşılaştırma için, SARS başlangıçta halk sağlığı önlemleri 1’den daha düşük bir seviyeye düşmeden önce yaklaşık 3’lük bir R0 değerine sahipti.)
NEJM gazetesinin yazarları, genel olarak, 1’ten daha büyük bir R değerine sahipse bir virüsün yayılmaya devam edeceğini ve bu nedenle salgının kök salması için halk sağlığı önlemlerinin R0’i birden azına düşürmeyi amaçladığını söyledi.
CDC, yeni virüs salgınlarının her zaman endişe uyandırdığı söylüyor. Ancak, kuruluş, az sayıda vaka ve virüsün sınırlı yayılımı göz önüne alındığında, Amerikan halkı için acil riskin düşük olduğunu söylüyor.
CDC, yine de bir kişinin enfeksiyona yakalanma riski “maruz kalmaya bağlıdır” dedi. Kuruluş, sağlık çalışanları ve 2019-nCov ile yakın temas enfektesi olanlar da dahil olmak üzere, bazı kişilerin enfeksiyon riski altında olduğunu söyledi.
30 Ocak’ta Dünya Sağlık Örgütü (WHO), yeni Coronavirüs salgınının uluslararası endişe uyandıran, bir halk sağlığı acil durumu olduğunu ilan etti. Bildirimin temel sebebi, virüsün daha zayıf sağlık sistemlerine sahip olan ülkelere yayılabileceğidir.
Virüs SARS ve MERS ile Nasıl Karşılaştırılır?
SARS ve MERS’in her ikisininde insanlarda ciddi semptomlara neden olduğu bilinmektedir. CDC’YE göre, bazı hastalarda şiddetli semptomlara ve ölüme neden olduğu için, yeni Coronavirüs’ün şiddeti nasıl kıyaslayacağı belirgin değildir. Coronavirüs’lerin üçü de insanlar arasında yakın temas yoluyla geçiş yapabilir.
NPR’ye göre, enfekte olmuş develere dokunmaktan veya et veya sütlerini tüketmekten geçen MERS, ilk olarak 2012’de Suudi Arabistan’da bildirildi ve çoğunlukla Arap Yarımadası’nda yer aldı. SARS ilk olarak 2002 yılında Güney Çin’de bildirilmiştir (2004’ten beri yeni vaka bildirilmemiştir) ve medeniyetlere bulaşan yarasalardan yayıldığı düşünülmektedir. Yeni Coronavirüs muhtemelen, Wuhan’da etkilenmiş bir hayvana dokunmaktan veya o hayvanı yemekten bulaşmıştır.
SARS salgını sırasında virüs, etkilenmiş olan 10 kişiden 1’ini öldürmüştür. 2019-nCoV’un ölüm oranı henüz bilinmemektedir. Bir salgının başlangıcında, ölüm oranının olduğundan daha yüksek görünmesine neden olabilecek, “şiddetli eğim” olarak tanımlanan ilk vakalar, ABD sekreteri Alex Azar tarafından bulunmuştur. Azar, daha hafif vakalar tespit edildikçe ölüm oranının düşebileceğini söyledi.
Şu anda, enfeksiyondan ölen hastaların çoğu 60 yaşından büyük ve önceden var olan hastalık koşullarına sahipti.
CDC’ye göre, Yeni Coronavirüs’ün belirtileri, ateş, öksürük ve solunum güçlüğü içerir. CDC, semptomların hastalığa maruz kaldıktan 2 gün veya 14 gün sonra ortaya çıkabileceğini tahmin ettiklerini söylüyor. 29 Ocak’ta yayınlanan NEJM çalışması, ortalama olarak insanların hastalıktan etkilendikten yaklaşık beş gün sonra belirtiler gösterdiğini tahmin etmektedir.
CDC’ye göre, Coronavirüs enfeksiyonları için özel bir tedavi yöntemi yoktur ve çoğu insan tek başına iyileşir. Bu sebeple tedavi, semptomları hafifletmek için dinlenmeyi ve ilaç almayı gerektirir. Bir nemlendirici veya sıcak duş almak, boğaz ağrısını ve öksürüğü hafifletmeye yardımcı olabilir. Eğer hafif derecede hastaysanız, çok fazla sıvı içmeli ve dinlenmelisiniz, ancak belirtilerinizden endişe duyuyorsanız, bir sağlık kuruluşuna görünmelisiniz. (Bu durum, özellikle yeni virüse yönelik olmayıp, tüm coronavirüsler için tavsiye edilir.)
Yeni Coronavirüs için herhangi bir aşı yoktur, ancak ABD Ulusal Sağlık Enstitüleri’ndeki araştırmacılar, bir tane aşı geliştirmenin ön aşamalarında olduklarını doğruladılar. 28 Ocak’taki bir basın toplantısında Ulusal Tehlikeler ve Bulaşıcı Hastalıklar Enstitüsü Müdürü Dr. Anthony Fauci, önümüzdeki üç ay içinde potansiyel bir aşının faz 1 klinik denemesini başlatmayı planladığını söyledi.
Fauci, Araştırmacılar ayrıca, virüslerin tespit edilmesi ve yok edilmesi için hastaların bağışıklık hücrelerini eğitecek bir terapi tasarlamak için virüs örnekleri toplamak için çalışmakta olduklarını söyledi.
Görsel Bilgileri: Getty görselleri ile ROSLAN RAHMAN / AFP
New York Times’a göre, Çin hükümeti Wuhan’ı ve yakındaki diğer birçok şehri “kilitlemeye” soktu, yani insanların bölgeye girmesine veya dışına çıkmasına izin verilmiyor.
Tayvan ve Hong Kong hükümetlerinin her ikisi de, Hubei Eyaleti’nden (Wuhan’ın bulunduğu yerde) olan kimseye izin vermeyeceklerini söylediler.
ABD’deki büyük havaalanları, virüsün semptomlarını kontrol etmeye çalışmak için taramalar yapmaktadır. 28 Ocak’ta CDC yetkilileri, 15 ek ABD havaalanının virüs için turistleri taramaya başlayacağını ve ABD’de tarama yapan toplam havaalanı sayısını 20’ye çıkaracağını açıkladı. Ayrıca CDC, Amerikalıların Çin’e zorunlu olmadığı sürece tüm seyahatlerden kaçınmalarını önermektedir.
CNN’YE göre, yaklaşık 200 Amerikalı Wuhan’dan tahliye edildi ve 14 gün boyunca enfeksiyon belirtileri için izlenecek.
Çin hükümeti pazarlarda, restoranlarda ve çevrimiçi ortamda yaban hayatı satışını yasakladı.
Ayrıca, 2 Şubat Pazar gününden başlayarak, Çin’in Hubei eyaletini ziyaret eden ABD vatandaşları, daimi sakinler ve aile yakınları, iki haftalık zorunlu bir karantina altına alınacak. Yetkililer, son 14 gün içinde Çin’e seyahat eden “yabancı uyruklulara”, ABD’ye giriş izni verilmeyeceğini söyledi. Eğer Amerikalılar, Çin’in başka bir bölümünü ziyaret ettiyse, havaalanlarında taranacak ve 14 gün boyunca kendi kendilerini karantinaya almaları istenecektir.
Avustralya da yakın zamanda Çin’i ziyaret etmiş olup vatandaş olmayan kişilerin girişini engelliyor.
İnsanlar Kendilerini ve Başkalarını Nasıl Koruyabilir?
CDC’ye göre, 2019-nCoV ile enfeksiyonu önlemenin en iyi yolu, virüse maruz kalmaktan kaçınmaktır. Genel olarak, CDC, solunum virüslerinin yayılmasını önlemek için aşağıdakileri önerir:
- Ellerinizi sık sık sabun ve suyla en az 20 saniye yıkayın.
- Gözlerinize, burnunuza ve ağzınıza yıkanmamış ellerle dokunmaktan kaçının.
- Hasta olan insanlarla yakın temastan kaçının.
- Hasta ve temiz olduğunuzda evde kalın ve sık sık dokunulan nesneleri ve yüzeyleri dezenfekte edin.
CDC, eğer Çin’e seyahat ediyorsanız, hasta insanlarla temastan kaçınmalı, ölü ya da diri hayvanlardan, hayvan pazarlarından ya da pişmemiş et gibi hayvanlardan gelen ürünlerden kaçınmanız gerektiğini söylüyor.
CDC, Çin’e seyahat eden ve önümüzdeki iki hafta içinde ateş, öksürük veya nefes almakta zorluk çeken insanlar için derhal tıbbi yardım almalı ve sağlık görevlilerini son seyahatleri hakkında bilgilendirmeleri için çağrıda bulunmaları gerektiğini söylüyor.
Kaynak: https://www.livescience.com/new-china-coronavirus-faq.html
Editör: Mehdi Koşaca