İçindekiler
Tanım
Ataksi telanjiektazi, sinir sistemi, bağışıklık sistemi ve diğer vücut sistemlerini etkileyen yaygın olmayan kalıtsal bir hastalıktır. Bu hastalık, genellikle 5 yaşından önce erken çocuklukta başlayan, hareket kontrolünde ileri zorluk (ataksi) olarak nitelendirilir. Etkilenen çocuklarda tipik olarak yürüme zorluğu, denge ve el koordinasyonunda problemler, istemsiz sarsıntı hareketleri (kore hastalığı), kas seğirmesi (miyoklonus) ve sinir fonksiyonlarında bozukluklar (nöropati) gelişir. Hareket sorunları tipik olarak insanlara gelişim çağıyla birlikte tekerlekli sandalye gerekliliği doğurmaktadır. Ayrıca bu hastalığa sahip kişiler geveleyerek konuşurlar ve bir taraftan diğerine bakarken gözlerini hareket ettirmelerinde sorun (okülomotor apraksi) oluşur. Gözlerde ve cilt yüzeyinde meydana gelen ve telanjiektazi denilen küçük kan damarları kümeleri de bu durumun karakteristik özelliğidir.
Etkilenen bireyler kanlarında alfa-fetoprotein (AFP) adı verilen bir proteinden yüksek miktarda bulundurma eğilimi gösterirler. Bu proteinin seviyesi normalde hamile kadınların kan dolaşımında artar, ancak ataksi telanjiektazi hastalarının neden AFP’yi arttırdığı veya bu kişilerde ne gibi etkilerinin olduğu bilinmemektedir.
Ataksi telanjiektazili insanlar çoğu zaman bağışıklık sistemi zayıflığına sahip olurlar ve çoğunda kronik akciğer enfeksiyonu gelişir. Özellikle kan oluşumundan sorumlu hücrelerde kanser (lösemi (Görsel1)) ve bağışıklık sistemi hücrelerinde kanser (lenfoma (Görsel 2)) gibi kanserleri geliştirmede yüksek riske sahiptirler. Etkilenen bireyler, tıbbi x-ışını da dâhil radyasyona maruz kalmaya karşı çok hassastırlar. Ataksi telanjiektazili bireylerin yaşam beklentisi oldukça değişkendir, ancak etkilenen bireyler tipik olarak erken yetişkinlik dönemine kadar yaşarlar.
Sıklık
Ataksi telanjiektazi dünya çapında 40.000 ila 100.000 kişiden 1‘inde görülür.
Nedenler
ATM genindeki mutasyonlar ataksi-telanjiektaziye sebep olur. ATM geni, hücre bölünmesini (Görsel 3) kontrol eden ve DNA tamirinde rol alan bir proteinin üretilmesi emrini verir. Bu protein, sinir sistemi ve bağışıklık sistemi dâhil birçok vücut sisteminin normal aktivite ve gelişimi için önemli rol oynar. ATM proteini, hücrelerin hasar görmüş veya kırılmış DNA iplikçiklerini tanımalarına yardımcı olur ve kırık iplikçikleri tamir eden enzimleri aktive ederek DNA onarımını koordine eder. DNA’nın hasarlı iplikçiklerinin verimli onarımı, hücrelerin genetik bilgilerinin güvenilirliğinin sağlanmasına yardımcı olur.
ATM genindeki mutasyonlar, ATM proteininin fonksiyonlarını yok eder veya azaltır. Bu proteinin yokluğunda hücreler dengesizleşir ve ölür. Beynin hareketleri koordine etme ile alakalı bölümündeki hücreler (beyincik (Görsel 4)) , özellikle ATM proteini kaybından etkilenirler. Bu beyin hücrelerinin kaybı, ataksi-telanjiektazinin karakteristik hareket problemlerinden bazılarına sebep olur. ATM genindeki mutasyonlar, hücrelerin DNA iplikçiklerindeki kopmaların birikmesine neden olan ve kanserli tümörlerin oluşumuna yol açabilen DNA hasarına doğru tepki verilmesini de önler.
Kalıtım Modeli
Ataksi telanjiektazi, otozomal çekinik modelle (Görsel 5) kalıtılır, yani her bir hücrede ATM geninin her iki kopyası da mutasyona sahiptir. Çoğu zaman, otozomal çekinik durumda bir bireyin ebeveynleri, mutasyonlu genin birer kopyasını taşır fakat bu durumun işaret ve belirtilerini göstermezler.
Birleşik Devletler nüfusunun yaklaşık %1’i her bir hücrelerindeki ATM geninin, bir mutasyonlu kopyasını bir de normal kopyasını taşır. Bu bireyler taşıyıcı olarak adlandırılır. ATM mutasyonu taşıyıcılarının, ataksi telanjiektazi olmamalarına rağmen kanser geliştirme ihtimalleri, ATM mutasyonu olmayan insanlardan daha muhtemeldir; dişi taşıyıcılar meme kanseri gelişimi için özellikle risk altındadır. ATM genindeki bir mutasyonun taşıyıcıları kalp hastalığının artması riskine de sahip olabilirler.
Bu Hastalığın Diğer İsimleri
- A-T
- Ataksi telanjiektazi sendromu
- ATM
- Louis-Bar sendromu
- Telanjiektazi, serebello-okülokütanöz
Kaynak: https://ghr.nlm.nih.gov/condition/ataxia-telangiectasia
Görsel Kaynak: https://www.bilgiustam.com/ataksi-turleri-ve-tedavisi/?amp
Editör: Züleyha DEMİRCİ