Alfa-1 Antitripsin Eksikliği Nedir?

İçindekiler

Tanım

Alfa-1 antitripsin eksikliği, akciğer ve karaciğer rahatsızlığına sebep olabilen kalıtsal bir hastalıktır. Bu hastalığın belirti, zararları ve kişilerde ortaya çıktıkları yaş farklılık gösterir.

Alfa-1 antitripsin düşüklüğüne sahip bireyler çoğu zaman akciğer hastalığının ilk belirtilerini ve zararlarını 25 ila 50 yaş aralığında gelişir. En erken belirtiler, hafif bir aktiviteyi yaptıktan sonra oluşan nefes darlığı, egzersiz yaparken çabuk yorulma ve hırıltıdır. Başka belirtileri istemsiz kilo verme, tekrar eden solunum yolu enfeksiyonları ve bitkinliği içerir. Bu duruma sahip olan bireyler genellikle, akciğerlerdeki (alveoller) ufak hava keselerindeki zararın sebep olduğu bir rahatsızlık olan Amfizemin görülür. Amfizemin hastalığının genel özellikleri nefes almada güçlük, kesik kesik öksürük ve geniş yuvarlak biçimde göğüs kafesi bulunur. Sigara kullanmak yahut dumanına maruz kalmak, amfizemin hastalığının ortaya çıkma süresini hızlandırır.

Alfa-1 antitripsin düşüklüğü görülen 2 ila 12 ay arasında olan bebeklerin %10‘unda karaciğer rahatsızlığı gelişir bu da çoğunlukla cildin ve göz beyazlarının sararmasına (sarılık) sebep olur. Alfa-1 antitripsin eksikliğine sahip olan yetişkin kişilerin ise yüzde 15’ inde karaciğerde skar dokusu gelişmesi sonucunda karaciğer tahribatı (siroz) gelişir. Siroz semptomları şişik bir karın ve sarılığı kapsar. Alfa-1 atitripsin eksiklği görülen bireyler de hepatoselüler karsinom denilen karaciğer kanseri oluşma riski vardır.

Nadir vakalarda, alfa-1 antitripsin düşüklüğü pannikültin denilen cilt rahatsızlığını geliştirir bu hastalık ağrılı yumrular ve yamalar ile sertleşmiş cilt olarak görülür.

Sıklık

Alfa-1 antitripsin yoksunluğu dünya genelinde meydana gelir, fakat yaygınlığı nüfusa göre değişiklik gösterir. Bu düzensizlik Avrupalılarda her 1500 ila 3500 kişiden birine etki ederken Asyalı bireylerde ise çok nadirdir. Alfa-1 yoksunluğunu olan çoğu kişiye, bilhassa kronik obstrüktik akciğer hastalığı (KOAH) denilen hastalığa sahip olan kişilere genelde teşhis konulmaz. KOAH alfa-1 antitripsin yoksunluğu yüzünden gelişebilir; ama alfa-1 antitripsin düşüklüğü çoğunlukla hiç tanı konulmaz. Alfa-1 antitripsin yoksunluğu görülen birtakım kişilere yanlışlıkla astım tanısı konur.

Nedenler

SERPINA1 genindeki mutasyonlar alfa-1 antitripsin düşüklüğüne sebep olur. Bu gen, bedeni nötrofil elestaz denilen kuvvetli bir enzimden kollayan alfa antitripsin denilen proteinİn oluşturulması yönünde talimatlar oluşturur. Nötrofil elestaz, enfeksiyonla mücadele etmek üzere beyaz kan hücrelerine gönderilir fakat alfa-1 antitripsin onu devamlı kontrol edemezse sağlıklı dokulara (özellikle akciğere) saldırabilir.

SERPINA1 geninde oluşan varyantlar, alfa-1 antitripsin kıtlığına (eksikliğine) yahut nötrofil elastazı kontrol edemeyen anormal bir protein yapısını oluşturabilir. Yeterince işlevsel alfa-1 antitripsin bulunmadan, nötrofil elastaz alveolleri yok eder ve bunun sonucunda akciğer rahatsızlığı oluşur. Anormal alfa-1 antitripsin aynı zamanda karaciğer de birikir ve bu organa zarar verir.

Tütün dumanına, kimyasallara ve toza maruz kalma gibi çevresel faktörler genellikle alfa-1 antitripsin yoksunluğunun etkisini arttırır.

Kalıtım Modeli

Bu hastalık, otozomal kodominant bir şekilde kalıtım gösterir. Kodominans, eş baskınlık genin iki versiyonunun aktif (ifade edilmiş) olabileceği ve iki versiyonun da genetiğe katkıda bulunabildiği anlamına gelmektedir.

M denilen SERPINA1 geninin daha fazla görülen versiyonu (alel), normal düzeyde alr3pha-1 antitripsin oluşturur. Yaygın nüfus da ki çoğu insan, her hücrede M alelinin (MM) iki kopyasını bulundurur. SERPINA1 geninin başka versiyonları, düşük alfa-1 antitripsin düzeylerine sebep olur. Örnek olarak, S aleli bu proteinin orta seviyede düşük derecelerini oluşturur ve Z aleli daha az alfa-1 antitripsin oluşturur. Her hücrede Z alelinin (ZZ) iki kopyası olan kişilerde, alfa-1 antitripsin düşüklüğü ile bağlantılı akciğer rahatsızlığı (amfizem gibi) ve karaciğer hastalığına yol açma riski yüksektir. SZ kombinasyonu olanlar, bilhassa sigara içiyorlarsa, akciğer hastalığı geliştirme riski artar.

Dünya genelinde, 185 milyon insanın tüm hücrelerinde (MS veya MZ) S yahut Z alelinin bir kopyasına ve M alelinin bir kopyasından birine sahip olduğu düşünülmektedir. MS (veya SS) kombinasyonu bulunan insanlar çoğunlukla akciğerleri korumaya yetecek düzeyde alfa-1 antitripsin oluştururlar. Ayrıca, MZ alelleri bulunan insanlar, akciğer ya da karaciğer işlev bozukluğu riskinde biraz artışa sahiptir.