5-Alfa Redüktaz Eksikliği

Tanım

5-alfa redüktaz eksikliği, doğum öncesi ve ergenlikte erkek bireylerin cinsel gelişimini etkileyen bir durumdur. Bu hastalığa sahip kişiler genetik olarak erkektirler, her hücrede bir X ve bir Y kromozomu bulundururlar ve erkek eşeysel bezlerine (testis) sahiplerdir. Ancak vücutları dihidrotestesteron (DHT) adı verilen hormonu yeterince üretmez. DHT erkek eşeysel gelişimde kritik bir rol oynar ve bu hormonun eksikliği doğumdan önce dış eşey organının oluşumunu bozar.

5 alfa redüktaz eksikliği ile doğan çoğu kişi dişi gibi görünen dış cinsel organla doğar. Diğer durumlarda cinsel organ ne erkek ne de dişi görünümüne sahiptir. (Bazen belirsiz genital yapı da denir.) Yine de etkilenen diğer bebekler baskın olarak erkek görünümlü, çoğunlukla olağan dışı küçük penise (mikropenis) ve penisin altında bulunan üretra açıklığına (hipospadias) sahiptir.

Ergenlik süresince erkeklik hormonlarının seviyesinin yükselmesi, kas kütlesi artışı, ses kalınlaşması, kasıkta kılların gelişmesi ve ani büyüme gibi ikincil cinsiyet özelliklerinin ortaya çıkmasını sağlar. Penis ve skrotum (testisleri tutan deri kesesi) büyür. Çoğu erkeğin aksine, 5 alfa redüktaz eksikliğine sahip erkeklerde yüz ve vücutta kıl gelişimi çok görülmez. Etkilenen bireylerin çoğu, üremede yardım olmadan biyolojik çocuk sahibi olamaz.

5-alfa redüktaz eksikliği olan çocuklar genellikler kız gibi yetişirler. Bu bireylerden bazıları ergenlikte veya genç yetişkinlikte erkek cinsiyet rolünü alırken, bazıları da dişi cinsiyet rolünü alır.

Sıklık

5-alfa redüktaz eksikliği, tam oranı bilinmemekle birlikte, nadir görülen bir rahatsızlıktır. Dominik Cumhuriyeti, Papua Yeni Gine, Türkiye ve Mısır dâhil olmak üzere birçok ülkede bu durumdan etkilenen bireyleri bulunan geniş aileler görülmüştür.

Nedenler

SRD5A2 geninde meydana gelen mutasyonlar 5-alfa redüktaz eksikliğine neden olur. SRD5A2 geni, steroid 5-alfa redüktaz 2 adı verilen enzimin üretimi için direktifleri sağlar. Bu enzim androjenleri, yani erkek cinsel gelişimini kontrol eden hormonları, işlemede rol oynar. Bu enzim özellikle testesteron hormonunu DHT’ye dönüştüren kimyasal reaksiyondan sorumludur. DHT, doğum öncesi erkek cinsel özelliklerinin, özellikle dış cinsel organın gelişimi için gereklidir.

SRD5A2’de meydana gelen mutasyonlar üreme dokularının gelişimde 5-alfa redüktaz enziminin testesteronun DHT’ye etkili olarak dönüştürmesini engeller. 5-alfa redüktaz eksikliğine sahip bebeklerde görülen değişikliklerin kaynağı bu hormonel faktörlerdir.

Ergenlik süresince, testisler daha fazla testesteron üretir. Araştırmacılar, 5-alfa redüktaz eksikliği olan bireylerdeki ikincil cinsel özelliklerin bu hormonun seviyesindeki artışa yanıt olarak ortaya çıktığına inanıyor. Etkilenen bireylerden bazıları 5-alfa redüktaz 2 etkinliğinin tamamını kaybetmez ve DHT üreterek ergenlik sırasında ikincil cinsel özelliklerin gelişimine katkı sağlar. 

Kalıtım Modeli

Bu rahatsızlık otozomal çekinik olarak kalıtılır, yani her hücrede SRD5A2 geninin iki kopyasında da mutasyon görülür. Çoğunlukla otozomal çekinik bir rahatsızlığa sahip bireyin ebeveynleri mutasyona uğramış olan genin bir kopyasını taşır ancak rahatsızlığın işaret ve belirtilerini göstermezler.

Genetik olarak dişi olan bireyler (her hücrede iki X kromozomu bulunmak üzere) SRD5A2 geninin iki kopyasında da mutasyon kalıtabilse de, cinsel gelişimleri etkilenmez. Dişi cinsel özelliklerinin gelişimi DHT gerektirmez, yani 5-alfa redüktaz 2 etkinliğinin eksikliği bu bireylerde fiziksel değişikliklere neden olmaz. Yalnızca SRD5A2 geninin iki kopyasında da mutasyona sahip olan ve genetik olarak erkek olan (her hücrede bir X ve 1 Y kromozomu bulunmak üzere) bireyler 5- alfa redüktaz eksikliğinin belirleyici işaretlerini gösterir.

Bu Hastalığın Diğer İsimleri

• Ailevi eksik erkek psödohermafroditizmi, tip 2
• 5-alfa redüktaz eksikliğine bağlı erkek psödohermafroditizmi
• PPSH
• Psödovajinal perineoskrotal hipospadias
• Steroid 5-alfa redüktaz eksikliği

Kaynak: https://ghr.nlm.nih.gov/condition/5-alpha-reductase-deficiency

Editör: Meryem GÖKOĞLU