in

Lizozomal Asit Lipaz Eksikliği

Lizozomal Asit Lipaz Eksikliği: Tanım, Sıklık, Nedenler ve Kalıtım Modeli

İçindekiler

Tanım

Lizozomal asit lipaz eksikliği, vücuttaki yağ ve kolesterolün parçalanması ve kullanılmasıyla (lipid metabolizmasıyla) ilglili problemlerle karakterize olmuş kalıtsal bir durumdur. Etkilenen bireylerin vücutlarında, hücre ve dokularda zararlı miktarda yağ (lipid) birikimi olur ve bu da tipik bir karaciğer hastalığına neden olur. Lizozomal asit lipaz eksikliğinin iki formu vardır. En şiddetli ve en nadir görünen formu bebeklik döneminde başlar. Daha az şiddetli olan diğer formu çocukluktan geç yetişkinliğe kadar geçen sürede başlayabilir.

Şiddetli, erken başlangıçlı lizozomal asit lipaz eksikliği formunda, lipidler yaşamın ilk haftalarında vücutta özellikle de karaciğerde birikirler. Oluşan bu lipid birikimi, karaciğerin ve dalağın genişlemesi (hepatosplenomegali), kilo alımının düşmesi, deride ve gözlerin beyazlarında sarı bir renk tonu (jaundice), kusma, ishali, yağlı dışkı (steatore) ve besinlerin yemeklerden düşük absorbsiyonu (malabsorbsiyon) gibi bazı sağlık sorunlarına yol açar.

Ek olarak, etkilenen bebeklerde sıklıkla böbreklerin üzerinde bulunan küçük hormon üreten bezlerde (adrenal bezler) kalsiyum birikmesi, kandaki demir miktarının düşmesi (anemi) ve gelişimsel gecikmeler gibi sorunlar meydana gelir. Karaciğer üzerinde yara dokusu hızla büyür ve bu da karaciğer hastalığına (siroz) yol açar. Bu lizozomal asit lipaz eksikliği formuna sahip bebeklerde çoklu organ yetmezlikleri ve şiddetli yetersiz beslenme durumları gelişir ve genellikle 1 yıl boyunca hayatlarını kaybederler.

Daha geç başlayan lizozomal asit lipaz eksikliği formunda, belirti ve semptomlar değişkenlik göstermekle birlikte genellikle çocukluk çağında başlarlar, ancak geç yetişkinliğe kadar geçen sürede herhangi bir zamanda ortaya çıkabilirler. Neredeyse etkilenen tüm bireylerde karaciğer genişlemesi (hepatomegali) ve ayrıca dalak genişlemesi (splenomegali) meydana gelebilir.

Bireylerin yaklaşık üçte ikisinde karaciğer fibrozu görülür, bu da sonuç olarak siroza yol açar. Geç başlayan forma sahip bireylerin yaklaşık üçte birinde malabsrobsiyon, ishal, kusma ve steatore gibi sorunlar gözlenir. Bu formdaki lizozomal asit lipaz eksikliği olan bireylerde yapılan kan testlerinde, karaciğer enzimleri ve yüksek kolesterol düzeylerinde artış tespit edilebilir.

Daha geç başlayan lizozomal asit lipaz eksikliği formuna sahip bazı kişilerde, arter duvarlarında yağ birikimleri oluşabilir (ateroskleroz). Bu birikimler genel popülasyonda, herkeste yaygın olarak oluşabilmesine rağmen, lizozomal asit lipaz eksikliği bulunan bireylerde genellikle daha erken yaşlarda başlarlar. Bu birikimler arterleri daraltarak, kalp krizi veya felç olasılığını artırırlar. Geç başlayan lizozomal asit lipaz eksikliği formuna sahip bireylerin beklenen ömürleri, hastalıkla ilişkili problemlerin ciddiyetine bağlıdır.

Bir zamanlar, lizozomal asit lipaz eksikliğinin iki formunun ayrı ayrı bozukluklar olduğu düşünülüyordu. Erken başlangıçlı formu Wolman hastalığı, geç başlangıçlı formu ise kolesteril ester depo hastalığı olarak biliniyordu.  Şu anda bu iki rahatsızlığın aynı genetik nedene sahip olduğunun bilinmesine ve tek bir durumun ayrı formları olarak kabul edilmelerine rağmen, bu isimler hala bazen lizozomal asit lipaz eksikliğinin formlarını ayırt etmek için kullanılmaktadırlar.

Sıklık

Lizozomal asit lipaz eksikliği, popülasyona göre değişebilmekle beraber 40.000 ile 300.000 kişiden 1’inde meydana geldiği tahmin edilmektedir. Daha sonra başlayan formu, erken başlangıç formundan daha yaygındır.

Nedenler

LIPA geninde oluşan mutasyonlar, lizozomal asit lipaz eksikliğine neden olur. LIPA geni, lizozomal asit lipaz denilen bir emzimin üretilmesi için gerekli üretim emrini verir. Bu enzim, hücrenin artık ihtiyaç duymadığı maddeleri sindiren ve geri dönüştüren, lizozom denilen hücre kısımlarında bulunur. Lizozomal asit lipaz enzimi, kolesteril esterler ve trigliseritler gibi lipitlerin yıkımını sağlamaktadır. Bu işlemler ile üretilen lipitler, kolesterol ve yağ asitleri vücut tarafından kullanılırlar veya uzaklaştırılmak üzere karaciğere taşınırlar.

LIPA geninde meydana gelen mutasyonlar, fonksiyonel asit lipaz eksikliğine yol açar. Durumun ciddiyeti, ne kadar çalışan enzimin kullanılabilir olduğuna bağlıdır. Erken başlangıçlı lizozomal asit lipaz eksikliği olan kişilerde normal enzim aktivitesi görülmez. Geç başlangıçlı olanların ise enzim aktivitesine sahip olduğu düşünülmektedir, aktif enzim miktarı genellikle belirti ve semptomların şiddetini belirlemektedir.

Azalan lizozomal asit lipaz aktivitesi, trigliseritlerin, kolesteril esterlerin ve diğer lipid türevlerin lizozomlar içinde birikmesine dolayısıyla birden fazla dokuda yağ birikmesine neden olur. Vücudun parçalanan lipitlerden kolesterol üretememesi, alternatif kolesterol üretim yöntemlerinde artışa ve kandaki kolesterol seviyesinin normalde yüksek olmasına yol açar. Fazla lipidler, uzaklaştırılmak üzere karaciğere taşınırlar. Birçoğu doğru şekilde parçalanamadığı için vücuttan atılamazlar; bunun yerine karaciğerde birikerek, karaciğer hastalıklarına sebep olurlar. Dokularda sürekli lipid birikimi sonucunda organlarda bozukluk ve lizozomal asit lipaz eksikliği belirtileri ile sepmtomları görülür.

Kalıtım Modeli

Bu durum, otozomal resesif bir kalıtım modeliyle ifade edilmektedir, yani her hücredeki genlerin iki kopyası da mutasyona sahiptir. Otozomal çekinik özellikte hastalığa sahip olan bir bireyin ebeveynlerinin her biri mutasyona uğramış genin tek kopyasını taşırlar, fakat genellikle bu durumun belirtileri ve semptomlarını göstermezler.

Bu Durumun Diğer Adları

  • Asit esteraz eksikliği
  • Asit lipaz eksikliği
  • Ailesel visseral ksantomatoz
  • Ailesel ksantomatoz
  • LAL eksikliği
  • LIPA eksikliği
  • Birincil ailesel ksantomatoz
  • Adrenal kalsifikasyonlu birincil ailesel ksantomatoz

Kaynak: https://ghr.nlm.nih.gov/condition/lysosomal-acid-lipase-deficiency

Görsel Kaynak: https://www.humpath.com/spip.php?article7727

Editör: Berfin Sucu

Ne düşünüyorsunuz?

4 Points
+ Oy - Oy

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir