Gönül AKMEŞE
Huntington Hastalığı Hakkında Kısa Bilgi
İşlevsiz olarak ilgisiz genlerdeki kısa ardışık tekrar (short tandem repeat) dizilerinin genişlemesi sonucu birçok kalıtsal ve nörolojik hastalıklar gözlenebilir. 1872 yılında genç bir doktor olan George Huntington tarafından açıklanan ve kendi ismini taşıyan Huntington hastalığı da bu nörolojik hastalıklardan biridir. Huntington hastalığı, HTT geninin ilk ekzonundaki CAG trinükleotid tekrarlarının normalden farklı olması sonucu ortaya çıkan otozomal dominant ilerleyici nörodejeneratif bir hastalıktır.
Çocukluk veya ergenlik çağında gözlenen daha az yaygın bir formu bulunmaktadır (Juvenil Huntington Hastalığı-JHD). Hareket problemleri, zihinsel ve duygusal değişiklere ek olarak, normalden yavaş hareketler, sakarlık, sık sık düşme, konuşma bozukluğu, salya akma gibi belirtileri, hasta bireylerin %30-50’sinde nöbetler görülmektedir. Düşünme ve akıl yürütme gibi yetilerde zayıflıklar, okul performanslarının düşmesine sebep olur. JHD, yetişkinlerde görülen Huntington hastalığına oranla daha hızlı ilerleyebilir ve hastalıktan etkilenen bireylerde belirti ve semptomların ortaya çıkması 10-15 yıl sürebilmektedir.
Huntington hastalığının ilk evrelerinde; davranış bozuklukları, sakarlık, huysuzluk, sinirlilik hali, halüsinasyonlar, paranoya, huysuzluk, anormal göz hareketleri, depresyon, kokuları tespit edebilme yeteneğinde zayıflıklar görülebilir. Hastalığın biraz daha ilerlediği orta evrede; distoni, istemsiz hareketler, yürüyüş tarzında değişiklikler, yavaş reaksiyon süresi, kilo kaybı, konuşma zorlukları, inatçı davranışlar gözlenebilirken, hastalığın son evresinde; kaslarda sürekli gerginlik, bradikinezi (harekete başlama ve devam edebilmede zorluklar), şiddetli köre, ciddi kilo kaybı, konuşma ve yürüme yetilerinin kaybı, yemeğin yutulmasında zorluk, kendine bakamama(kişisel ihtiyaçlarını karşılayamama) gibi günlük hayatı etkileyen pek çok belirtisi bulunmaktadır.
Teşhisi ve Tedavisi
Huntington hastalığının teşhisi genellikle durumun karakteristik belirti ve semptomları olan kişilerden şüphelenilmesi sonucu, aile öyküleri alınıp, HTT geni içinde tanımlanabilecek 36 veya daha fazla CAG trinükleotid tekrarlarını saptayan genetik testlerle tespit edilir.
Diğer nadir hastalıklarda olduğu gibi Huntington hastalığında da kesin bir tedavi yöntemi henüz bulunmamakla birlikte belirti ve semptomları hafifletici ilaçlar hasta bireylerde kullanılmakta, bilim insanları tarafından pek çok gen terapisi yöntemleri denenmektedir. Bununla birlikte uzmanlar; HD sahip bireylerin, “beyin gıdaları” olarak bilinen B12 vitamini bakımından zengin besinler, antioksidanlar, omega-3, fındık, zeytinyağı ve avokado gibi sağlıklı yağları tüketmelerini tavsiye ederken, daha az süt tüketiminin de HD başlangıcını geciktirdiğini öne sürmüşlerdir.
BMI (vücut kitle indeksi) 24-26 aralığında olması gerektiğini ve çikolata, şeker, bal ve şurup gibi tatlandırıcılar vücuda ilave bir enerji kaynağı olabileceği için içeceklere karıştırılarak tüketilmesinde bir sorun olmadığını belirtmişlerdir. Ayrıca yutma zorluğu yaşayan hasta bireylerin, boğulma gibi kötü durumlarla karşılaşmaması için yutulması zor besinlerden kaçınmasını, avokado, patates püresi gibi yumuşak gıdaların tüketilmesi veya et suyu ile yumuşatılması önerilmektedir.
09 temmuz 2019 tarihinde R.Kacher ve ark. tarafından yayınlanan bir makalede; CYP46A1 gen terapisinin, beyin kolesterol metabolizması ve Huntington hastalığı ile ilişkisi incelenmiştir. CYP46A1’in nörodejeneratif bozuklukların patogenezinde ve ilerlemesinde rol oynadığı bilinmektedir. Bu çalışmada, beyindeki kolesterol yıkımı için hız sınırlayıcı enzim olan CYP46A1 verilerek bir gen terapisi yöntemi uygulanmış ve Huntington hastalığında uzun süreli bir nöroprotektif etkiye sahip olduğu ve mutasyona uğramış birçok zararlı etkiye karşı olduğu gözlenmiştir.
ZQ175 Huntington hastası knock-in fare modellerinde (belirli bir geni tahrip edilmiş veya yapay bir DNA parçası ile değiştirilmiş, bu nedenle fenotipik değişiklikler gösteren genetik mühendisliği ürünü deney fareleri) CYP46A1, nöronal disfonksiyonları önlemiş ve kolesterol homeostazisini eski haline getirmiştir. Bu sonuçlara bakarak R.Kacher ve ark., nörodejeneratif hastalıklarda kolesterol homeostazisini düzeltmenin büyük oranda faydalı etkisini göstermiş ve Huntington hastalığına yenilikçi stratejiler geliştirmek için fırsatlar sunmuşlardır.
Kaynaklar:
- https://sci-hub.tw/https://doi.org/10.1093/brain/awz174
- https://ghr.nlm.nih.gov/condition/huntington-disease#synonyms
- https://sci-hub.tw/https://doi.org/10.1111/ene.13413
- https://huntingtonsdiseasenews.com/huntingtons-disease-and-nutrition/#:~:text=Food%20suggestions&text=Huntington’s%20patients%20should%20aim%20for,that%20can%20help%20achieve%20that.
Görsel Kaynak: https://www.trialsitenews.com/the-first-gene-therapy-clinical-trial-in-huntingtons-disease-initiated-by-uniqure/
Editör: Mehdi Koşaca