Hipertrofi ve Hiperplazi

Tanım

Hipertrofi ve Hiperplazi, kısaca hücre hacminde ve sayısında meydana gelen artış olarak denilebilinir. Bilimsel olarak Hipertrofi, organ ve dokuların büyümesidir. Bu durum ya o organ ve dokudaki hücrelerin hacimce artmasından ya da hücresel çoğalmadan dolayı meydana gelir. Haliyle organ hacim ve ağırlıkça artar.

Histolojik temelde ise, eğer hücrelerin hacminde bir artış varsa hipertrofiden; hücrelerin sayısında bir artış varsa hiperplaziden söz edilir. Yalnız burada dikkat edilmesi gereken nokta, her hücre büyümesinin hipertrofi olmayışıdır. Örneğin; akut hücre şişkinliğinde, hücreler su alarak şiştiğinden büyük görülür. Halbuki hipertrofideki büyüme, hücre organellerinin artışından kaynaklanır. Eğer organda, hücre aralarında su toplanmışsa (ödem), hava dolmuşsa (emfizem) veya yangısal hücreler toplanmışsa büyümüşse (enflamasyon), bu olaylar hipertrofi kapsamına girmez.

Organdaki büyüme sadece hacimde ise, homolog hipertrofiden; büyüme yanında şeklinde de bir değişme olursa heterolog hipertrofiden söz edilir. Bazen de organ aslında büyümemiş olup aksine atrofiktir; ama makroskopik görünümü olması gerekenden daha büyüktür. Bu şekildeki değişikliklere ise, psödohipertrofi (yalancı hipertrofi) denilir.

Hipertrofi ve Hiperplazi Görülme Yerleri

Hipertrofi ve hiperplazinin bir organda bazen biri bazen her ikisi birden görülür. Bu durum etkinin tipi ve süresinden ziyade hücrenin tipiyle ilgilidir. Düz kas, kemik, kıkırdak gibi bazı hücrelerin çoğalma yetisi vardır ancak gerektiğinde ve fazla uyarıldıklarında çoğalırlar. Bu tip hücreler durağan (stabil-kararlı) hücrelerdir. Yetişkinlerde sinir, kalp ve iskelet kası hücrelerinin üreme yetisi kaybolmuştur. Bunlar postmitotik (bölünmeyen) veya kalıcı (permanent) hücrelerdir.

Deri ve bağırsak mukozasının epitelleri, kemik iliği gibi vücudun çoğu hücreleri ise değişken (labil-kararsız) hücrelerdir. Aynı etki ile bir organda hipertrofi diğerinde ise hiperplazi görülmesi bu temele dayanır. Bu nedenle kalıcı hücrelerde ancak hipertrofi görülür. Kalıcı hücrelerde her ikisi görülürse de hipertrofi önceliklidir. Değişken hücreler her ikisine de eğilimlidir. Önce hipertrofiye uğrarlar; etki fazla ise hiperplazi şekillenir. Ancak, organ ve dokularda hiperplazinin şekillenmesi pek hoş karşılanmaz. Nedeni ise bazen bunun devamında tümörler oluşabilir.

Hipertrofi veya hiperpaziye uğrayan organın makroskopik görünümü aynıdır. Hipertrofi söz konusuysa, histopatolojik incelemede organın yapısı bozulmamış olup hacimsel bir büyüme söz konusudur. Hiperplazide ise hücrelerdeki hacimsel büyümenin yanı sıra hücre çoğalmasının kanıtı olarak mitoza rastlanır. Her iki olay da fizyolojik ve patolojik nedene bağlı gelişir.

Hipertrofi genelde fazla çalışmaya ilişkin şekillenir. Örneğin; yarış atlarında kas gücü arttığından kasların miyofibrilleri artar ve kas hücreleri hipertrofiye uğrar. Hiperplazi daha çok değişken hücrelerde olur. Özellikle ineklerde süt verme döneminde meme bezleri artar. Gebelikte uterus kaslarının hem hipertrofik hem de hiperplazik olması normaldir. Örneğin, köpeklerde progesteronun etkisiyle uterus mukozasında sık görülen kistik endometrial hiperplazi patolojiktir. Prostatın hiperplazisi de aynı şekilde değerlendirilir.

Bazen organda bir kısım hücreler fonksiyonlarını kaybettiğinden, diğerleri bu eksikliği gidermek için hipertrofi ve hiperplaziye uğrar. Buna kompenzasyon hipertrofisi veya hiperplazisi denilir. Örneğin yaşlı köpeklerin dalağında nodüler dalak hiperplazisine sıkça rastlanır. Ceviz büyüklüğüne varan ve tümöral bir değişiklik olan lenfoma ile karıştırılan bu durum, aslında yaşlılık nedeniyle fonksiyonunu kaybeden lenfoid hücreleri, görevini hala aktif olanlardan alıp hiperplaziye uğramasından dolayı ortaya çıkar.

Kaynaklar:

Görsel Kaynak: https://www.biogelx.com/4-signs-your-3d-cell-culture-needs-upgrading/

Editör: Elif Berfin KORGAN