İlknur Atlı
İçindekiler
Tanım
Aromataz eksikliği, kadın cinsiyet hormonu olan östrojenin azalması ve erkek cinsiyet hormonu olan testosteronun artması ile teşhis edilen bir durumdur. Aromataz eksikliğine sahip kadınlar, normal dişi kromozom modeline (46 XX) sahiptir, fakat net görülemeyen dişi veya erkek dış genital organları ile doğarlar. Bu bireylerin genellikle normal iç üreme organları vardır ancak erken çocukluk döneminde yumurtalık kistleri gelişir. Bu da yumurtalıklardan yumurta hücresini salınımını (yumurtlama) azaltır. Ergenlik döneminde, ağır etkilenen kadınlar göğüs büyümesi ve adet dönemi gibi ikincil cinsel özellikler geliştirmezler ve genellikle akne oluşumu ile vücut kıllarının aşırı büyümesi (hirsutizm) özelliklerini gösterirler.
Bu hastalığa sahip erkekler, normal erkek kromozom şekline (46 XY) sahiptir ve erkek dış genital organları ile doğarlar. Bu duruma sahip bazı erkeklerde cinsel dürtü, anormal sperm üretimi, veya küçük ya da inmemiş testisler (kriptorşidizm) gibi belirtiler görülür.
Hem erkekleri hem de kadınları etkileyebilen aromataz eksikliği ile ilgili başka özellikler de vardır. Etkilenen bireyler, kollarda ve bacaklarda uzun kemiklerin aşırı büyümesi nedeniyle anormal derecede uzundur. Anormal kemik büyümesi, kemiklerin yavaş sertleşmesine (gecikmiş kemik yaşı) ve kemiklerin zayıflamasına (osteoporoz) neden olur ki bu da hafif bir travma ile bile kemik kırılmasına yol açar. Aromataz eksikliğine sahip kadınlar ve erkekler anormal derecede yüksek kan şekerine (hiperglisemi) sahip olabilirler, çünkü vücut insülin hormonuna doğru yanıt vermez. Buna ek olarak, aşırı kilo alımı ve yağlı bir karaciğere sahip olabilirler.
Aromataz eksikliği olan fetüslere hamile olan kadınlar, kendileri bu eksikliğe sahip olmasa bile, genellikle hafif belirtilerini gösterirler. Bu kadınlarda hamilelik sürecinde, hirtusizm, akne, genişlemiş klitoris (klitoromegali) ve kalın ses gibi özellikler gelişebilir. Bu özellikler, gebeliğin 12. haftası kadar erken ortaya çıkabilir ve doğumdan hemen sonra ortadan kaybolabilir.
Sıklık
Aromataz eksikliğinin yaygınlığı bilinmemektedir ve tıp tarihinde yaklaşık 20 vakaya teşhis edilmiştir.
Nedenler
CYP19A1 geninde ki mutasyonlar aromataz eksikliğine neden olur. CYP19A1 geni, aromataz adı verilen bir enzimin yapımı için emir verir. Bu enzim, erkek cinsel gelişiminde yer alan “androjenler” adı verilen hormon sınıfını farklı östrojen çeşitlerine dönüştürür. Kadınlarda östrojen çeşitleri doğumdan önce ve ergenlik döneminde kadın cinsel gelişimini yönlendirir. Hem erkek hem de kadınlarda östrojen seviyesi kemik büyümesi ve kan şekeri seviyesini düzenlemede rol oynar. Fetal gelişim süresince aromataz, anne ile fetüs arasındaki kan akışı bağı olan plasentada, androjenleri östrojenlere dönüştürür. Plasentadaki bu dönüşüm, androjenlerin dişi fetüslerde cinsel gelişmeyi yönlendirmesini önler. Doğumdan sonra androjenlerin östrojenlere dönüşümü birden fazla dokuda gerçekleşir.
Aromataz eksikliğine neden olan CYP19A1 gen mutasyonları, aromataz etkinliğini azaltır ya da tamamen yok eder. Bu işlevsel aromataz eksikliği, androjenlerin doğumdan önce ve yaşam boyunca östrojenlere dönüştürülememesine neden olur. Sonuç olarak, östrojen üretiminde azalma ve testosteron da dahil olmak üzere tüm androjen düzeylerinde artış yaşanır. Etkilenen bireylerde bu anormal hormon seviyeleri kadın cinsel gelişimine, olağan dışı kemik büyümesine, insülin direncine ve aromataz eksikliğinin diğer belirti ve işaretlerine yol açar. Etkilenen fetüse hamile olan kadınlar, plesantadaki aşırı androjenlerin kan dolaşımına geçmesi ile, aromataz eksiliğinin belirti ve işaretlerine geçici olarak maruz kalabilir.
Kalıtım Modeli
Bu eksiklik, otozomal çekinik olarak kalıtılır ki bu her hücredeki genin her iki kopyasının da mutasyonlara sahip olduğu anlamına gelir. Otozomal çekinik hastalğa sahip bir bireyin ebeveynlerinin her biri mutasyona uğramış genin bir kopyasını taşır, fakat genellikle kendileri durumun işaret ve belirtilerini göstermez.
Hastalığın Diğer İsimleri
- 46, XX plasental aromataz eksikliğine bağlı cinsel gelişim bozukluğu (DSD)
- Östrojen sentetaz eksikliği
- Plasental aromataz eksikliği
Kaynak: https://medlineplus.gov/genetics/condition/aromatase-deficiency/
Görsel Kaynak: https://www.shutterstock.com/tr/image-photo/asian-women-face-acne-lesions-clogged-1043777476
Editör: Sibel Öncel