in

ÇalışkanÇalışkan EntellektüelEntellektüel ŞaşkınŞaşkın ÇılgıncaÇılgınca

APECED Sendromu

Otoimmün Poliendokrinopati-Kandidiyazis-Ektodermal Distrofi

İçindekiler

Tanım

Otoimmün poliendokrinopati-kandidiyazis-ektodermal distrofi (APECED Sendromu), vücudun birçok organını etkileyen kalıtsal bir durumdur. Bağışıklık sistemi hatalı bir şekilde çalıştığında ve vücudun kendi doku ve organlarına yanlışlıkla saldırdığında ortaya çıkan rahatsızlıklar olan birçok otoimmün hastalıktan biridir.

Çoğu durumda, APECED’in belirti ve semptomları çocuklukta veya ergenlikte başlar. Bu durum genellikle üç karakteristik özelliği içerir: kronik mukokütanöz kandidiyazis (CMC), hipoparatiroidizim ve adrenal bez yetmezliği. Etkilenen bireyler, tipik olarak bu özelliklerden en az ikisine sahiptir ve birçoğu üçüne de sahiptir.

CMC, Candida adı verilen bir tür mantarın neden olduğu cilt, tırnaklar ve vücut boşluklarının (mukoza zarlarının) nemli astarında enfeksiyonlar geliştirme eğilimidir. Genel olarak maya enfeksiyonları olarak bilinen bu enfeksiyonlar kroniktir, bu da tekrarladıkları ve uzun süre dayanabilecekleri anlamına gelir. CMC genellikle APECED’in bu bozukluğu olan kişilerde belirgin hale gelen üç karakteristik özelliğinden birincisidir. Etkilenen bireylerin hemen hepsi ağız boşluğu enfeksiyonları (pamukçuk olarak bilinir) geliştirir. Deri ve tırnaklar daha az etkilenirken, yiyecekleri ağızdan mideye (yemek borusu) taşıyan tüp enfeksiyonları da yaygındır. Kadınlarda vajinal enfeksiyonlar sıklıkla görülür.

APECED’nin diğer özellikleri, vücudun bağışıklık sisteminin hormon üreten bezler ağına (endokrin sistem) saldırmasından kaynaklanmaktadır. Bozukluğun ikinci karakteristik özelliği, paratiroid bezlerinin bir işlev bozukluğu olan hipoparatiroidizmdir. Bu bezler vücudun kalsiyum ve fosfor kullanımını düzenleyen bir hormon salgılar. Paratiroid bezlerinin hasar görmesi paratiroid hormon üretiminin azalmasına (hipoparatiroidizm) yol açar. Hipoparatiroidi dudaklarda, parmaklarda ve ayak parmaklarında karıncalanma hissine neden olabilir; kas ağrısı ve kramp; kas zayıflığı; ve yorgunluk. Hipoparatiroidizmin ciddi etkileri, bir tür ses kutusu (gırtlak) spazmları, solunum problemlerine ve nöbetlere yol açar, hayatı tehdit edebilir.

Her böbreğin tepesindeki hormon üreten küçük bezlerin (adrenal bezlerin) hasar görmesi, APECED’nin üçüncü ana özelliği olan adrenal bez yetmezliği (Addison hastalığı) ile sonuçlanır. Adrenal bezlerde azalan hormon üretimi; yorgunluk, kas zayıflığı, iştahsızlık, kilo kaybı, düşük tansiyon ve cilt rengindeki değişiklikleri içerebilecek belirti ve semptomlara yol açar.

APECED’de ortaya çıkabilecek diğer endokrin problemleri, insülin hormonunun bozulmuş üretiminden kaynaklanan tip 1 diyabet; kısa boylanmaya yol açan büyüme hormonu eksikliği; çocuklara hamile kalamamaya sebep olabilen (kısırlık) iç üreme organlarını (yumurtalıklar veya testisler)etkileyen problemler; ve kilo alımı ve yorgunluk da dahil birçok semptomla sonuçlanabilen tiroid bezinin (alt boyundaki kelebek şeklinde bir doku) işlevsizliği.

Endokrin olmayan dokuları etkileyen otoimmün problemler, APECED’li insanlarda çeşitli ek belirti ve semptomlara neden olabilir. Bu özellikler, Kuzey Amerika popülasyonlarında, Avrupa popülasyonlarından daha sık görülür. Kurdeşene benzeyen döküntüler (ürtikeryal püskürmeler) yaygındır ve sıklıkla bebeklik ve erken çocukluk döneminde ortaya çıkar. Diğer erken belirti ve bulgular, dişlerde ince diş minesi içermesi (diş minesi hipoplazisi) ve besin maddelerini gıdalardan emmedeki zorluklarla ilişkili kronik ishal veya kabızlıktır.

APECED’li kişilerde ortaya çıkan ve çoğu tedavi edilmediği takdirde kalıcı organ ve doku hasarına yol açabilecek ek özellikler arasında; mide tahrişi (gastrit), karaciğer iltihabı (hepatit), akciğer tahrişi (pnömonit), kuru ağız ve kuru gözler (Sjögren benzeri sendrom), göz iltihabı (keratit), böbrek problemleri (nefrit), B12 vitamini eksikliği, saç dökülmesi (alopesi areata), lekelerde cilt rengi kaybı (vitiligo), yüksek kan basıncı(hipertansiyon) veya küçük (atrofik) veya mevcut olmayan dalak (aspleni) vardır.

Sıklık

APECED, çalışılan çoğu popülasyonda, çoğunlukla Avrupa’da bulunan 90.000 ila 200.000 kişiden 1’inde meydana gelir. Bu durum bazı popülasyonlarda  daha sık görülür. İran Yahudileri, Sardinyalılar ve Finliler arasında 9.000 ila 25.000 kişiden birini etkiler.

Nedenler

AIRE genindeki mutasyonlar APECED’e neden olur. AIRE geni, otoimmün regülatör adı verilen bir protein yapmak için talimatlar sağlar. Adından da anlaşılacağı gibi, bu protein bağışıklık sistemi fonksiyonunun belirli yönlerini düzenlemede kritik bir rol oynar. Spesifik olarak, vücudun kendi proteinlerini ve hücrelerini yabancı istilacılardan (bakteri, mantar ve virüs gibi) ayırt etmesine yardımcı olur. Bu ayrım önemlidir çünkü sağlıklı kalmak için, bir kişinin bağışıklık sisteminin vücudun normal dokularını korurken potansiyel olarak zararlı istilacıları tanımlayabilmesi ve yok edebilmesi gerekir.

AIRE genindeki mutasyonlar, otoimmün regülatör proteininin fonksiyonunu azaltır veya ortadan kaldırır. Bu protein fonksiyonunun yeterliliği olmadan, bağışıklık sisteminin vücudun proteinleri ile yabancı istilacıları ayırt etme yeteneği bozulur ve vücudun kendi organlarına saldırabilir. Otoimmünite olarak bilinen bu reaksiyon, iltihaplanma ile sonuçlanır ve sağlıklı hücrelere ve dokulara zarar verebilir. Böbreküstü bezlerinde, paratiroid bezlerinde ve diğer organlarda otoimmün hasar, APECED sendromunun başlıca özelliklerinin çoğunun temelini oluşturur.

Çalışmalar, AIRE gen mutasyonlarının ayrıca, vücudun Candida’ya karşı savunmasında önemli olan IL-17 yolu olarak adlandırılan bir bağışıklık işleminde yer alan proteinlere yanlışlıkla bağlanan immün maddelere (antikorlar) yol açtığını göstermektedir. Sinyalleme için IL-17 sitokinleri adı verilen özel proteinlere bağlı olan bu yol, yabancı istilacılarla savaşmak ve doku onarımını desteklemek için ek sitokinler ve beyaz kan hücreleri gönderen iltihap yaratır. Ek olarak, IL-17 yolu, mukoza zarlarının yüzeyinde Candida’nın büyümesini kontrol eden belirli antimikrobiyal protein bölümlerinin (peptitler) üretimini teşvik eder. IL-17 sitokinlerine zarar vererek, AIRE gen mutasyonlarının IL-17 yolunun fonksiyonunu bozduğu ve APECED’li kişilerde CMC ile sonuçlandığı düşünülmektedir.

Araştırmacılar, belirli AIRE gen mutasyonlarının etkisindeki farklılıkların  tanımlanmamış diğer genlerdeki varyasyonların yanı sıra, APECED’in belirti ve semptomlarının etkilenen bireyler ve popülasyonlar arasında neden değişebileceğini açıklamaya yardımcı olabileceğine inanmaktadır.

Kalıtım Modeli

Bu durum otozomal resesif modelle kalıtsaldır, yani her bir hücredeki genin her iki kopyası da mutasyonlara sahiptir. Otozomal resesif hastalığı olan bir bireyin ebeveynlerinin her biri mutasyona uğramış genin bir kopyasını taşır ancak bunlar genellikle durumun belirtilerini ve semptomlarını göstermezler.

Nadir durumlarda, her hücrede belirli AIRE gen mutasyonlarının bir kopyasına sahip kişiler, CMC, hipoparatiroidizm veya B12 vitamini eksikliği gibi APECED’in bazı özelliklerine sahiptirler, ancak tipik olarak bozukluğu karakterize eden belirti ve semptomların tüm modeline sahip değildirler. Bu bireyler genellikle benzer şekilde etkilenen bir ebeveyne sahiptir.

Bu Hastalığın Diğer İsimleri

  • AIRE eksikliği
  • APECED
  • APS tip 1
  • APS1
  • Otoimmün Poliendokrinopati Sendromu Tip 1
  • Kandidiyazis ve Ektodermal Distrofi ile Otoimmün Poliendokrinopati
  • Otoimmün Poliglandüler Sendrom, Tip 1
  • PGA I
  • Poliglandüler Otoimmün Sendrom, Tip 1
  • Poliglandüler Tip I Otoimmün Sendrom

Kaynak: https://ghr.nlm.nih.gov/condition/autoimmune-polyendocrinopathy-candidiasis-ectodermal-dystrophy

Görsel Kaynak: https://twitter.com/GENbio/status/1233556252627738626/photo/1

Editör: Züleyha DEMİRCİ

Ne düşünüyorsunuz?

15 Points
+ Oy - Oy

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir