Alfa-1 Antitripsin Yetmezliği

İçindekiler

Tanım

Alfa-1 antitripsin yetmezliği, akciğer ve karaciğer rahatsızlığına sebep olabilen kalıtsal bir bozukluktur. Hastalığın semptom ve bulgularıyla bunların ortaya çıktığı yaş, bireyden bireye değişiklik göstermektedir.

Alfa-1 antitripsin yetmezliği olan kimselerde akciğer rahatsızlığının ilk belirtileri genellikle 20 ila 50 yaşları arasında ortaya çıkar. İlk semptomlar; hafif aktivite sonraları nefes darlığı, azalan egzersiz yeteneği ve nefes alırken hırıltı duyulmasıdır. İstemsiz kilo kaybı, tekrarlayan solunum yolu enfeksiyonları, yorgunluk hissi, ayağa kalkınca kalbin hızlı atması diğer belirtilerdir.

Hastalığa yakalanan kimselerde akciğerde ki alveol isimli küçük hava keseciklerindeki hasarın sebep olduğu bir hastalık olan amfizem sıklıkla görülür. Amfizemin karakteristik özellikleri; nefes darlığı, kuru öksürük ve fıçı şeklinde göğüstür. Sigara içmek veya dumanına maruz kalmak, amfizem semptomlarının ve akciğer hasarının ortaya çıkışını hızlandırır.

Alfa-1 antitripsin eksikliği olan çocukların yaklaşık yüzde 10’unda, deri ve göz akının sararmasına neden olan bir karaciğer hastalığı-sarılık- ortaya çıkar. Yetmezliği olan yetişkinlerin yüzde 15 kadarında ise karaciğerde ki yara dokusundan ileri gelen karaciğer hasarı (siroz) oluşur. Sirozun belirtileri; şişkin karın, ayak, bacak ve sarılıktır. Alfa-1 antitripsin yetmezliği olan bireylerde hepatosellüler karsinoma adı verilen bir tür karaciğer kanserinin gelişme riski de vardır.

Nadir durumlarda, alfa-1 antitripsin yetmezliği bulunan kimselerde panikülit adında bir cilt sorunu da oluşabilir. Bu rahatsızlık, ağrılı şişkinlik ve benlerle sertleşmiş deri ile karakterizedir; şiddetine göre değişir ve herhangi bir yaşta oluşabilir.

Sıklık

Alfa-1 antripsin yetmezliği dünya genelinde yaygındır fakat prevalansı popülasyona göre değişir. Bu düzensizlik Avrupalılarda her 1500 ila 3500 kişiden birine etki ederken Asyalı bireylerde ise çok nadirdir. Alfa-1 antitripsin yetmezliği olan çoğu kimseye, özellikle de kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) olan kimselere muhtemelen bu tanı konulmamıştır. KOAH, alfa-1 antitripsin eksikliğinden kaynaklanabilir. Bununla beraber, alfa-1 antitripsin yetmezliği sıklıkla teşhis edilemez. Alfa-1 antitripsin yetmezliği olan bazı kimselere yanlışlıkla astım teşhisi konulduğu da olur.

Nedenler

SEREPINA1 genindeki mutasyonlar alfa-1 antitripsin yetersizliğine sebep olur. Bu gen, vücudu nötrofil elastaz adındaki güçlü bir enzime karşı koruyan alfa-1 antitripsin proteininin üretilmesi için emir verir. Nötrofil elastaz enfeksiyonla mücadele için akyuvarlardan salınır, fakat alfa-1 antitripsin tarafından sıkıca kontrol edilmezse normal dokulara (özellikle akciğerlere) de saldırabilir.

SEREPINA1 genindeki mutasyonlar alfa-1 antitripsin eksikliğine (yetmezliğine) veya bu proteinin, nötrofil elastazı kontrol edemeyen anormal bir formuna sebebiyet verebilir.. İşlevlerini yeterince yerine getiremeyen alfa-1 antitripsinin varlığında, nötrofil elastaz alveollere hasar verir ve akciğer rahatsızlığına yol açar. Anormal alfa-1 antitripsin, karaciğerde birikip bu organa da hasar verebilir.

Tütün dumanına maruz kalmak, kimyasallar ve toz gibi çevresel faktörler de alfa-1 antitripsin yetmezliğinin şiddetine etki edebilir.

Kalıtım Modeli

Bu hastalık otozomal kodominant bir şablonda kalıtılır. Kodominantlık, genin iki farklı versiyonunun aktif olup ikisinin de genetik karaktere katkıda bulunmasıdır.

SEREPINA1 geninin en yaygın versiyonu (aleli) -M- normal seviyelerde alfa-1 antitripsin üretir. Genel olarak çoğu kimsenin her bir hücresinde bu M alellerinden iki kopya bulunur (MM). SEREPINA1 geninin diğer versiyonları az düzeyde alfa-1 antitripsin üretir. Mesela, S aleli bu proteini düşük seviyede üretirken Z aleli de alfa-1 antitripsini çok az üretir. Her hücresinde Z alelinin iki kopyası (ZZ) olan bireylerin alfa-1 antripsin yetmezliğine uğramaları olasıdır. SZ kombinasyonuna sahip olanlarda ise, özellikle sigara içiyorlarsa, amfizem gibi akciğer hastalıklarının oluşma riski yüksektir.

Dünya genelinde 161 milyon insanın her bir hücresinde S veya Z alelinin ve M alelinin birer kopyalarının bulunduğu tahmin edilmektedir (MS ya da MZ). MS veya SS kombinasyonuna sahip olan bireyler akciğerlerini korumaya yetecek kadar alfa-1 antitripsin üretirler. Bununla birlikte MZ aleli taşıyanlarda akciğer veya karaciğer fonksiyonlarının bozulma riski biraz daha fazladır.