Adenozin Deaminaz Eksikliği

Tanım

Adenozin deaminaz eksikliği (ADA), bağışıklık sistemine zarar veren ve ağır kombine immün (bağışıklık) yetmezliğine (SCID) yol açan kalıtsal bir hastalıktır. SCID hastalığına sahip kişiler; bakteri, virüs ve mantarlara karşı immün korumasından yoksundurlar. Hasta kişiler, ciddi ve hayati risk içeren, ısrarlı ve tekrarlanan enfeksiyonlara karşı eğilimlidirler. Bu enfeksiyonlar genellikle, normal bağışıklık sistemine sahip kişilerde hastalığa neden olmayan, ‘’fırsatçı’’ organizmalar tarafından oluşturulur.

Adenozin deaminaz eksikliğinin başlıca semptomları; zatürre, kronik ishal, ciltte geniş alana yayılmış döküntülerdir. Ayrıca hastalıktan etkilenmiş çocuklar, sağlıklı çocuklara nazaran çok daha yavaş büyür.

Çoğu ADA eksikliğine sahip bireylere, yaşamlarının ilk 6 ayında SCID tanısı konulur. Bu bebekler, genellikle tedavi olmazsa, 2 yaşından sonra hayatlarını kaybederler. Vakaların yaklaşık yüzde 10 ila yüzde 15’inde immün yetmezlik başlangıcı, 6 ila 24 ay arası (gecikmeli başlangıç) veya yetişkinliğe kadar (geç başlangıçlı) ertelenir. Geç başlangıçlı immün yetmezlik, daha az önemsiz olma eğilimindedir ve tekrarlayan üst solunum yolları ve kulak enfeksiyonlarına sebep olmaktadır. Zamanla, etkilenen bireylerde kronik akciğer hasarı, yetersiz beslenme ve diğer sağlık sorunları gelişebilir.

Sıklık

Adenozin deaminaz eksikliği çok nadirdir ve dünya genelinde 200.000 ila 1.000.000 yenidoğanın yaklaşık birinde meydana geldiği tahmin edilmektedir. Bu bozukluk, SCID vakalarının yaklaşık yüzde 15’inden sorumludur.

Nedenler

Adenozin deaminaz eksikliği, ADA genindeki mutasyonlardan kaynaklanır. Bu gen, adenosin deaminaz enziminin üretilmesi için emir verir. Bu enzim vücutta bulunmaktadır; ancak en çok lenfosit adı verilen özel beyaz kan hücrelerinde bulunur. Bu hücreler vücudu bakteri ve virüs gibi potansiyel olarak zararlı istilacılara karşı antikor denilen immün proteinler yaparak veya doğrudan zararlı hücrelere saldırarak korurlar. Lenfositler, göğüs kemiğinin arkasında bulunan bir bez olan timüs ve vücutta bulunan lenf bezleri gibi özelleşmiş lenfoid dokularda üretilir. Kandaki ve lenfoid dokulardaki lenfositler, bağışıklık sistemini oluştururlar.

 Adenozin deaminaz enziminin işlevi, DNA parçalandığında oluşan deoksiadenozin adlı bir molekülü ortadan kaldırmaktır. Adenozin deaminaz, lenfositlere toksik olabilen deoksiadenozini, zararlı olmayan deoksinozin adı verilen başka bir moleküle dönüştürür. ADA genindeki mutasyonlar, adenozin deaminaz aktivitesini azaltır ya da yok eder ve lenfositlere karşı toksik olacak seviyelerdeki deoksiadenozinin oluşumuna izin verir.

Özellikle, timustaki olgunlaşmamış lenfositler toksik deoksiadenozin birikimine karşı savunmasızdır. Bu hücreler enfeksiyonla savaşmak için olgunlaşamadan ölürler. Diğer lenfoid dokulardaki lenfositlerin sayısı da büyük ölçüde azalır. Enfeksiyonla savaşan hücrelerin kaybı, SCID’nin belirti ve semptomlarına neden olur.

Kalıtım Modeli

Bu durum otozomal resesif bir kalıtımla ifade edilir, yani her bir hücredeki genin her iki kopyası da mutasyonlara sahiptir. Otozomal resesif hastalığı olan bir bireyin ebeveynlerinden her biri mutasyona uğramış genin bir kopyasını taşır, ancak onlar genellikle durumun belirtileri ve semptomlarını göstermezler.

Hastalığın Diğer İsimleri

• ADA eksikliği
• ADA-SCID
• ADA eksikliği nedeniyle SCID
• Adenosin Deaminaz eksikliği ciddi kombine immün yetmezlik
• ADA eksikliği nedeniyle şiddetli kombine immün yetmezlik
• Adenozin Deaminaz eksikliği nedeniyle şiddetli kombine immün yetmezlik, otozomal resesif, T hücre negatif, B hücre negatif, NK hücre negatif.

Kaynak: https://ghr.nlm.nih.gov/condition/adenosine-deaminase-deficiency

Görsel Kaynak: https://www.osmosis.org/learn/Adenosine_deaminase_deficiency

Editör: Berfin Sucu